Η Κέρκυρα – και όχι μόνον αυτή βέβαια – διαθέτει πια και για πάντα έναν εντυπωσιακό πρώτο κύκλο δώδεκα τραγουδιών – μελωδιών βασισμένων σε στίχους και κείμενα του εμβληματικού κορυφαίου λογοτέχνη της και αφιερωμένων στο μεγαλείο του.
Αυτό, όπως συνομολογούσαν πολλοί στην επιβλητική αίθουσα συναυλιών του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» το βράδυ της περασμένης Τετάρτης, στο κέντρο της Αθήνας, είναι το πιο μεγάλο κέρδος από την εκδήλωση «Ντίνος Θεοτόκης: “Σ’ ένα πέλαο πλέω”», με την οποία η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών (ΕΚΣ) κορύφωσε τον κύκλο των εκτεταμένων δραστηριοτήτων της για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του μεγαλύτερου λογοτέχνη που γέννησε το νησί των Φαιάκων, Κωνσταντίνου Θεοτόκη (1872-1923).
Η εκδήλωση – συναυλία, με τα σονέτα του Θεοτόκη που μελοποιήθηκαν γι’ αυτό το γεγονός να παρουσιάζονται σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση από επίλεκτο μουσικό σχήμα υπό τη διεύθυνση του Ζακύνθιου διακεκριμένου αρχιμουσικού της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Ανδρέα Πυλαρινού, συγκέντρωσε πλήθος κόσμου. Λίγο μετά την έναρξή της δεν υπήρχε κενή θέση στη μεγάλη αίθουσα, παρά μόνο στον εξώστη, ούτε για μουσικοκριτικούς διαφόρων ΜΜΕ. Άρχισε πράγματι, όπως είχε ανακοινωθεί, στις 8 το βράδυ, στην ώρα της και εντυπωσιακά, με περιεκτικά λόγια της ηθοποιού Αλεξάνδρας Παγιατάκη για τον Μπετόβεν, τον Γκαίτε, τον Θεοτόκη, την Τέχνη και την ευρωπαϊκή κοινωνία.
Πολιτικές παρουσίες
Ελάχιστα λεπτά πριν από τις 20:00, η φοιτήτρια Αγγελική Μέμμου ανήγγειλε λιτά, από το βήμα:
«Γίνεται γνωστό από την οργανωτική επιτροπή της εκδήλωσης ότι ήδη βρίσκονται ανάμεσά μας ή θα είναι σε πολύ λίγο μαζί μας: Ως εκπρόσωπος του προέδρου της Βουλής των Ελλήνων, Κωνσταντίνου Τασούλα, ο βουλευτής Κέρκυρας της Νέας Δημοκρατίας, Στέφανος Γκίκας. Εκ μέρους του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, Στέφανου Κασσελάκη, ο βουλευτής Κέρκυρας, Αλέκος Αυλωνίτης. Εκπροσωπεί από το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής τον πρόεδρό του, Νίκο Ανδρουλάκη, ο βουλευτής Κέρκυρας, Δημήτρης Μπιάγκης. Είναι παρόντες από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, ο Γενικός Γραμματέας του Δημήτρης Κουτσούμπας και ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος Θανάσης Παφίλης. Είναι μαζί μας, επίσης, παράγοντες του ακαδημαϊκού κόσμου, εκπρόσωποι λογοτεχνικών σωματείων της πρωτεύουσας και οι επικεφαλής κερκυραϊκών και επτανησιακών συλλόγων της Αττικής. Θερμό το καλωσόρισμά μας και στον απόγονο της οικογένειας του Ντίνου Θεοτόκη, Γιώργο Θεοτόκη. Η εκδήλωση ξεκινά στις 8 ακριβώς. Ηχογραφείται και βιντεοσκοπείται. Ευχαριστούμε».
Μπετόβεν – Γκαίτε – Θεοτόκης
Σε οθόνη της σκηνής, με το που ξεκίνησε η εκδήλωση, εμφανίστηκε πρωτοσέλιδο δημοσίευμα του αθηναϊκού λογοτεχνικού περιοδικού «Νουμάς», με χρονολογία 1915 και μετάφραση του ποιήματος «Μινιόν» του Γκαίτε από τον Κερκυραίο λογοτέχνη, που εξέφραζε την επιθυμία του «να τραγουδιστεί κατά τη μουσική του Μπετόβεν». Το τραγούδησε, ανοίγοντας το μουσικό σκέλος του προγράμματος μετά το προλόγισμα της ηθοποιού, η υψίφωνος Δέσποινα Μουρατίδη, με την Κωνσταντίνα Μουχλιανίτη στο πιάνο να αποδίδει πιστά τη σύνθεση του Μπετόβεν για το βαθιά κοινωνικό αριστούργημα του Γκαίτε.
Ανέφερε η Αλεξάνδρα Παγιατάκη:
«”Να τραγουδιστεί κατά τη μουσική του Μπετόβεν”… Αυτή είναι η μόνη επιθυμία που ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γνωρίζουμε ότι είχε διατυπώσει, για οποιαδήποτε λογοτεχνική δημιουργία του, ως προς την απόδοσή της, την εκφορά της. Την εντοπίσαμε διατυπωμένη ακριβώς έτσι σε τεύχος του αθηναϊκού περιοδικού “Νουμάς”. Στις 18 Απριλίου 1915 ο “Νουμάς”, στην πρώτη σελίδα του, δημοσίευσε ένα μελοποιημένο από τον Μπετόβεν ποίημα του Γκαίτε, σε μετάφραση από τον Θεοτόκη. Κάτω από τη μετάφραση ο λογοτέχνης θεώρησε σκόπιμο να προσθέσει την επιθυμία του, με τα λόγια που αναφέραμε. “Μινιόν”, ο τίτλος του ποιήματος. Από το σπουδαίο έργο του Γκαίτε, για την τύχη της μικρής Μινιόν και την πιθανή περιθωριοποίηση της Τέχνης, λόγω του είδους των αλλαγών που σημειώνονταν στο ευρωπαϊκό κοινωνικό πεδίο. Προφανώς, ο Ντίνος Θεοτόκης όχι μόνον εγνώριζε τη μελοποίηση του ποιήματος από τον Μπετόβεν, αλλά την έλαβε υπόψη του. Εκπληρώνουμε εκείνη την επιθυμία, ανοίγοντας με αυτό – τι καλύτερο! – την εκδήλωσή μας. Οπότε, πριν ανέβει στο βήμα ο πρόεδρος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, Περικλής Παγκράτης: Λούντβιχ βαν Μπετόβεν – Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε – Κωνσταντίνος Θεοτόκης, “Μινιόν”, έργο 75, αριθμός 1. Ερμηνεύει η Δέσποινα Μουρατίδη, στο πιάνο η Κωνσταντίνα Μουχλιανίτη. “Να τραγουδιστεί κατά τη μουσική του Μπετόβεν”».
Με αυτή τη μελωδία, ενώ νωρίτερα προβαλλόταν αφίσα που πληροφορούσε ότι η ιστορική αυτή εκδήλωση – συναυλία τελούσε υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων, άρχισε το δίωρο περίπου μουσικό και υπόλοιπο πρόγραμμα της βραδιάς.
Ο πρόεδρος της ΕΚΣ
Ο επικεφαλής της ΕΚΣ, Περικλής Παγκράτης, στη συνέχεια, με λίγα λόγια στάθηκε στο νόημα της εκδήλωσης, σημειώνοντας, μεταξύ άλλων, ότι ο σκοπός είναι η δημιουργία και διάδοση ολόκληρου κύκλου τραγουδιών – μελωδιών του Θεοτόκη και γι’ αυτόν.
Η επιλογή του χώρου του «Παρνασσού» για τη συναυλία, εξήγησε, δεν ήταν τυχαία. Αυτόν είχαν επιλέξει οι Κερκυραίοι της Αθήνας για να κάνουν εκδήλωση για τον Θεοτόκη λίγο μετά τον θάνατό του, το 1923, πριν ανατρέψει τον σχεδιασμό τους ο Μουσολίνι καταλαμβάνοντας την Κέρκυρα.
Εξέφρασε τη χαρά του για το ότι η Βουλή έθεσε υπό την αιγίδα της την πρωτοβουλία της ΕΚΣ και έκανε λόγο για την ευρεία αναγνώριση της σημασίας του έργου του Θεοτόκη στο διάβα του χρόνου.
Σημείωσε για την ηθική και υλική υποστήριξη της εκδήλωσης:
«Σε πολλούς οφείλουμε ευχαριστίες για το ότι έχουμε φθάσει εδώ, πρόσωπα αγαπητά και φορείς. Θα ακολουθήσει για όλους ευχαριστήρια ανακοίνωση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, για να μείνει αποτυπωμένη για πάντα η συνεισφορά τους. Επιτρέψτε μας, όμως, ιδιαίτερα να ευχαριστήσουμε την οικογένεια Κωνσταντίνου Βιτουλαδίτη, για την ανιδιοτελή ενθάρρυνση και βοήθειά της, χωρίς την οποία δεν θα προχωρούσαμε. Νιώσαμε κατάβαθα το γνήσιο ενδιαφέρον για τον νεοελληνικό πολιτισμό και πήραμε ανάσες και κουράγιο (…) Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε, επίσης, στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, η οποία διευκόλυνε το έργο μας, όπως και στον υποστηρικτή μας στον τομέα της επικοινωνίας: τον ιστότοπο και την εφημερίδα “Corfupress.com”».
Εξήρε τη συμβολή και τον ρόλο των τριών αρχιμουσικών – συνθετών των μελωδιών της βραδιάς: του Άλκη Μπαλτά, του Σπύρου Μαυρόπουλου, του Σπύρου Προσωπάρη. Αναφέρθηκε στον μαέστρο Ανδρέα Πυλαρινό, τον βασικό σολίστ – ερμηνευτή των σονέτων του Θεοτόκη και συνεργάτη της Όπερας της Βιέννης, βαρύτονο Παναγιώτη Πράτσο, καθώς και στους άλλους σολίστ. Επίσης, ονομαστικά σε όλα τα μέλη της δωδεκαμελούς ορχήστρας κορυφαίων Κερκυραίων και άλλων μουσικών της Αθήνας.
Η μουσικότητα του Θεοτόκη
Ο ίδιος κάλεσε στο βήμα, παραδίδοντας τη σκυτάλη, την κορυφαία πανεπιστημιακή φωνή των μελετών για τον Κερκυραίο λογοτέχνη στις μέρες μας. Αυτή ήταν η Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τίτλος του λόγου της ο εξής: «”Τραγούδα, ψάλε”, η μουσική και η ποίηση στο έργο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη».
Έφερε η Έρη Σταυροπούλου για πρώτη φορά στο φως και τεκμηρίωσε, συντάσσοντας σχετική μελέτη για την εκδήλωση, μια βαθύτατη σχέση του έργου και της ζωής του Κερκυραίου συγγραφέα – λογοτέχνη με τη μουσική και την ποίηση, άγνωστη, θα λέγαμε, έως σήμερα. Παρουσίασε αποκαλυπτικά στοιχεία, μεταξύ άλλων παρμένα και από τα έργα «Η τιμή και το χρήμα» και «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους», που πραγματικά εντυπωσίασαν (ολόκληρη η ομιλία της θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα «Corfupress.com») .
«Οδοδείκτης» του Θεοτόκη, όπως ανέφερε, «υπήρξε ο σοσιαλισμός».
Με λόγια μεστά αναφέρθηκε εξάλλου στην προσωπικότητα και τις κοινωνικές αξίες του Θεοτόκη, επισημαίνοντας ως ιδιαιτέρως επίκαιρες, λόγω των εξελισσόμενων στρατιωτικών συγκρούσεων στην περιοχή μας, θέσεις του για τον πόλεμο και τις αιτίες του.
Η ίδια η πανεπιστημιακός ανήγγειλε το πρώτο σονέτο της βραδιάς (Νο 33, σύνθεση Σπ. Προσωπάρη, «Σαν η ψυχή μου ανέλπιδα λιγώνει»), που απέδωσε το δίδυμο Μουρατίδη – Μουχλιανίτη, εγκαινιάζοντας τον κύκλο των μελωδιών με σονέτα του λογοτέχνη για τον έρωτα, την κοινωνία και τον πόλεμο, πριν ολοκληρωθεί το πρώτο μέρος της εκδήλωσης.
Μουσική πανδαισία
Με εντυπωσιακό ορχηστρικό εμβατήριο «Κωνσταντίνος Θεοτόκης» και ένα ακόμη έργο του ίδιου συνθέτη, με όλη την ορχήστρα και τον μαέστρο και τον βαρύτονο Παναγιώτη Πράτσο επί σκηνής πια, σύμφωνα με το πρόγραμμα της βραδιάς που είχε ανακοινωθεί αναλυτικά τις προηγούμενες ημέρες, ξεκίνησε το δεύτερο μέρος.
Μια μουσική πανδαισία, με βαθιά κερκυραϊκά και ελληνικά αλλά και διεθνή ηχοχρώματα υψωνόταν και κλιμακωνόταν, θαρρείς, στον ελληνικό Παρνασσό, άλλοτε λιγώνοντας και άλλοτε ξεσηκώνοντας. Η μελωδία «Θέλω ν’ αφήσω» συνδύασε μουσικά και την κινηματογραφική και τηλεοπτική απόδοση πασίγνωστων εμβληματικών έργων του Θεοτόκη.
Σε κλίμα διαρκώς αυξανόμενων επευφημιών ακολούθησαν μελωδίες του Σπύρου Μαυρόπουλου, οι οποίες συμπεριέλαβαν και το σονέτο 11 («Μες στου Άρη την αντάρα»), μαζί με διασκευασμένη «Κερκυραϊκή σουίτα» προς τιμήν του λογοτέχνη και το σονέτο 22 («Τόσες φορές ομπρός σου σαν καλάμι»). Η Κέρκυρα, ο έρωτας και ο πόλεμος, τα θέματά τους, σε μια μουσική βραδιά που έφερνε στον νου (και) τους σολωμικούς στίχους «νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια».
Η «Ικεσία» (Σπ. Προσωπάρη) λίγο μετά, για τον αγώνα και τις εκκλήσεις του Θεοτόκη για τη διάσωση των πολιτιστικών μνημείων και τον ρόλο του Πολιτισμού (νωρίτερα σε οθόνη είχε παρουσιαστεί εικόνα με τον Κων. Θεοτόκη ανεβασμένο στην ιστορική κερκυραϊκή πύλη Πόρτα Ριάλα να διαδηλώνει με άλλους Κερκυραίους για να μην τη κατεδαφίσουν), ενίσχυσε με άλλους μουσικούς τόνους αυτή την αίσθηση.
Μάγεψε μετά το κοινό (και) η μελωδία «Αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Θεοτόκη» του Άλκη Μπαλτά, η μεγαλύτερη της βραδιάς σε διάρκεια. Με εκπληκτική εναλλαγή γνωστών στην Κέρκυρα ρυθμών και σκοπών και την Αλεξάνδρα Παγιατάκη σε ρόλο αφηγητή, δίπλα στον μαέστρο και στην ορχήστρα, να διαβάζει Θεοτόκη και να επισημαίνει τις πολιτιστικές και κοινωνικές αξίες του.
Τη διαδέχθηκαν, με τη φωνή του Παναγιώτη Πράτσου πάλι, το σονέτο 48 «Λύπες, πάθια, αμαρτίες» και το σονέτο 32 «Βάφει τη μάνα γη ποτάμι το αίμα», μελοποιημένα από τον Α. Μπαλτά (σε δίπτυχο τετρασέλιδο φυλλάδιο για το κοινό είχαν συμπεριληφθεί οι στίχοι των σονέτων της βραδιάς), πριν αναγγείλει η Αλεξάνδρα Παγιατάκη την τελευταία μελωδία της εκδήλωσης – έναν ύμνο του λογοτέχνη για την εργατική τάξη – λέγοντας στο κοινό:
«Με τμήμα από το σονέτο 45, σε μουσική Σπύρου Προσωπάρη, κυρίες και κύριοι, κλείνουμε τη βραδιά για τα 100 χρόνια από τον θάνατο της λογοτεχνικής ψυχής της ψυχής μας, εκείνου που απ’ την ψυχή της Κέρκυρας και το αίμα του λαού της εβγήκε, του αθάνατου λογοτέχνη μας Ντίνου Θεοτόκη. Σονέτο 45, τέλη της δεύτερης δεκαετίας του εικοστού αιώνα: “Σηκώθη τ’ άγιο δίκιο της να λάβει”».
Αυτό το σονέτο εμπεριείχε τον στίχο «Σ’ ένα πέλαο πλέω».
Υποκλίνονταν οι καλλιτέχνες, υποκλινόταν το κοινό, καθώς έπεφτε η αυλαία μιας μαγικής βραδιάς. Ευφορία, συγκίνηση, ικανοποίηση. «Στους στίχους σας τραγούδια μου έβαλα όλη της ψυχής μου τη δύναμη», είχε γράψει ο Θεοτόκης σ’ ένα σονέτο του. Σαν να υποκλίνονταν όλοι στο μεγαλείο και την αλήθεια και τη δύναμη της Τέχνης του.