Κερδίζοντας μάχες, χάνοντας πολέμους: Η επικίνδυνη ουτοπία του μηδενικού ρίσκου

“Η ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί με τη βία. Μπορεί μόνο να επιτευχθεί μέσω της κατανόησης”, είχε γράψει ο Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Ας προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα από την οπτική γωνία του Νετανιάχου ή ακόμα και της τρέχουσας αμερικανικής διοίκησης του προέδρου Τραμπ. Το Ιράν αποτελεί έναν σαφή δυνητικό κίνδυνο για την παγκόσμια ασφάλεια και, κυρίως, για την ασφάλεια του Ισραήλ, με δεδηλωμένη κατά καιρούς από τους “ακραίους” του ιρανικού “καθεστώτος” (sic) τη διάθεση/πρόθεση/επιθυμία για την πλήρη καταστροφή του κράτους του Ισραήλ.

Με βάση αυτή την οπτική, η πρόθεση της ισραηλινής ηγεσίας και, κατά προέκταση, της αμερικανικής (η οποία αποδεικνύεται συνεχώς ότι “σέρνεται” πίσω από τετελεσμένα που δημιουργεί μονομερώς η διοίκηση Νετανιάχου) είναι η πλήρης καταστροφή του Ιράν, μέσω της υποταγής του και της αλλαγής ηγεσίας, υπό το πρόσχημα ότι θα πρέπει να καταστραφούν πλήρως οι πυρηνικές του δυνατότητες. Aκόμα και αυτές για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος.

Σκόπιμη σύγχυση, επιδιώξεις επικοινωνιακές και ο πραγματικός κίνδυνος

Ανοίγοντας μία μικρή επεξηγηματική παρένθεση εδώ, τεχνικά, οι πυρηνικές εγκαταστάσεις για ηλεκτροπαραγωγή ουδεμία σχέση έχουν με τη δυνατότητα χρήσης πυρηνικών υλικών ως όπλα με κεφαλές σε πυραύλους.

Η λειτουργία ενός πυρηνικού αντιδραστήρα είναι σχετική με πυρηνικά όπλα μόνο ως προς το επίπεδο του εμπλουτισμού των ραδιενεργών στοιχείων (ουράνιο, πλουτώνιο), ωστόσο, είναι εντελώς διαφορετική η ποιότητα, η τεχνολογία, το ποσοστό εμπλουτισμού στη μία και στην άλλη περίπτωση.

Τι σημαίνει αυτό; Το ότι έχει μία χώρα πυρηνικά εργοστάσια δεν σημαίνει ότι μπορεί να παράξει και όπλα. Aπαιτούνται πολύ διαφορετικές εγκαταστάσεις, διεργασίες και, φυσικά, πολύ περισσότερος χρόνος.

Προφανώς, αν κάποιος έχει ενεργό πυρηνικό πρόγραμμα, διαθέτει την τεχνογνωσία και επενδύει στη δημιουργία εγκαταστάσεων, μπορεί να προχωρήσει από τη λειτουργία πυρηνικών εργοστασίων σε κατασκευή εργοστασίου παραγωγής πυρηνικού οπλισμού.

Συμβαίνει σήμερα κάτι τέτοιο στο Ιράν; Η ίδια η Παγκόσμια Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας μας λέει, όχι ακριβώς, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα. Και αν οι εκθέσεις της βρίθουν συχνά από ναι μεν αλλά, όταν τίθεται το κρίσιμο ερώτημα, απαντούν πολύ συγκεκριμένα: το Ιράν βρίσκεται έτη μακριά από ένα σημείο στο οποίο θα μπορεί να θεωρηθεί ως ώριμο για τη μετατροπή του σε πυρηνική (στρατιωτική) δύναμη.

Θέλει το Ιράν να γίνει πυρηνική δύναμη; Προφανώς! Όπως το βλέπει το καθεστώς των Μουλάδων (και ίσως δεν έχουν και πολύ άδικο από την οπτική τους), είναι ίσως ο μόνος τρόπος να υπάρχει αποτρεπτική ισχύς προς την εκπεφρασμένη θέση και της άλλης πλευράς (Ισραήλ) να το καταστρέψει εντελώς.

Το προχωρά; Αμφίβολο. Αν ναι, το κάνει με εξαιρετικά αργά βήματα, σα να μη θέλει να προκαλέσει αλλά να προτιμά διπλωματικές λύσεις.

Βλέπει όμως ότι, για παράδειγμα, χώρες όπως η Βόρεια Κορέα που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, αν και αποτελούν τον ορισμό του rogue state για τη Δύση, δεν απειλούνται σοβαρά (τουλάχιστον όσο επικρατούν σώφρονες φωνές) ούτε από τη γειτονική Νότια Κορέα, ούτε από τους Αμερικάνους.

Ποιος θέλει αλήθεια να ξεκινήσει έναν -έστω τοπικό- πυρηνικό πόλεμο με αχαρτογράφητες συνέπειες;

Υποκριτικές οι εκπεφρασμένες προθέσεις

Επιστρέφουμε στις προθέσεις του Ισραήλ. Θέλει να καταστρέψει την όποια δυνατότητα μετατροπής του Ιράν σε πυρηνική δύναμη, για λόγους παγκόσμιας και δικής του ασφάλειας.

Αφήνουμε στην άκρη την υποκρισία που εμπεριέχει μία τέτοια πρόθεση, αφού το ίδιο το Ισραήλ είναι πυρηνική δύναμη και έχει αποδείξει ότι με την ακροδεξιά ηγεσία του, δεν αποτελεί δα και τον πλέον σταθεροποιητικό παράγοντα για τη Μέση Ανατολή και ευρύτερα.

Το Ιράν βρισκόταν υπό προθεσμία από την αμερικανική κυβέρνηση για να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό του πρόγραμμα (της ηλεκτροπαραγωγής).

Στις 15 Ιουνίου, είχε προγραμματιστεί μία κρισιμότατη και υψηλόβαθμη συνάντηση αντιπροσωπειών των δύο χωρών στο Ομάν, για να προχωρήσουν οι συζητήσεις “συμμόρφωσης” με τις δυτικές απαιτήσεις.

Οι προπαρασκευές έδειχναν πως τα πράγματα πήγαιναν μάλλον καλά, με το Ιράν να δείχνει να “συμμορφώνεται” με την απαίτηση να μην προχωρήσει σε εμπλουτισμό ουρανίου σε τέτοιο βαθμό που να μπορεί να κατασκευάσει πυρηνική κεφαλή. Όλες οι ενδείξεις και οι έλεγχοι έδειχναν άλλωστε ότι δεν κινείται σε αυτή την κατεύθυνση. Τουλάχιστον με την ταχύτητα που παρουσιάζει ο Νετανιάχου.

Ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, ισχυρίζεται συνεχώς από το μακρινό… 1999, ότι το Ιράν θα αποκτήσει πυρηνικά σε 2-3-6 μήνες. Κάθε φορά, το ιδιο επιχείρημα, το οποίο αποδεικνύεται ψεύτικο συνεχώς εδώ και 25 χρόνια. Και το οποίο, με την πολιτική που ασκεί, κινδυνεύει να μετατραπεί σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία!

Το… “παράθυρο ευκαιρίας” που μπορεί να γίνει πύλη χάους

Δύο ημέρες, λοιπόν, προ της συνάντησης στο Ομάν, ο Νετανιάχου βομβάρδισε μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά τις όποιες προοπτικές συμφωνίας και διεθνούς ελέγχου.

Μόνος του, χωρίς καμία συμμαχία – ούτε από τις ΗΠΑ. Αυτό (παρά τα όσα στη συνέχεια ψέλλισε ο Ντόναλντ Τραμπ) προκύπτει τόσο από τις αμερικανικές (τεράστιες) προετοιμασίες και διεργασίες για τη συνάντηση του Ομάν, όσο και από το γεγονός ότι και οι Ιρανοί ήταν εντελώς απροετοίμαστοι για ένα ενδεχόμενο να δεχθούν επίθεση.

Το ότι την πρώτη ημέρα ο Νετανιάχου κατόρθωσε να δολοφονήσει τους πλέον υψηλόβαθμους στρατιωτικούς μέσα στα σπίτια τους αλλά και μέλη της ιρανικής ηγεσίας, είναι χαρακτηριστικό: το Ιράν δεν προετοιμαζόταν για ρήξη στο Ομάν αλλά για διάλογο και συμφωνία, για το λόγο αυτό, ήταν ιδιαίτερα χαλαρό στη φύλαξη και προστασία των στελεχών του.

Προφανώς, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός θεώρησε πως ακριβώς η στιγμή που το Ιράν δεν περίμενε επίθεση, ήταν παράθυρο ευκαιρίας να σύρει ολόκληρη τη Δύση σε έναν επικίνδυνο, ανούσιο και με ταπεινά κριτήρια πόλεμο που στην πραγματικότητα, προασπίζει μόνο τα δικά του (προσωπικά) συμφέροντα, ούτε καν της χώρας του. Γιατί;

Τι διασφαλίζει την επίτευξη των επιδιώξεών τους;

Ιδού μία δημόσια εκπεφρασμένη επιδίωξη.

Ας πούμε ότι με τη συμμετοχή των Αμερικανών (μόνο αυτοί έχουν όπλα ικανά να απειλήσουν τις υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν) θα μπορέσουν να καταστρέψουν τη βασική υπόγεια εγκατάσταση στην οποία γίνεται εμπλουτισμός ουρανίου, στο Φορντό.

Είναι εκεί η φημολογούμενη ποσότητα των 400 και πλέον κιλών εμπλουτισμένου ουρανίου ή οι φυγοκεντρητές που συνεχίζουν να το εμπλουτίζουν; Ή έχουν μεταφερθεί σε άλλη άγνωστη περιοχή;

Μήπως οι ισραηλινές επιθέσεις οδηγούν το Ιράν να σταματήσει να έχει οποιοδήποτε κώλυμα λόγω της διεθνούς πίεσης και των διεθνών ελέγχων(έως τους βομβαρδισμούς, κλιμάκιο της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας βρισκόταν μόνιμα στη χώρα και έκανε καθημερινούς ελέγχους) και να επισπεύσει την όποια πρόθεσή του για κατασκευή πυρηνικών όπλων;

Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ δείχνουν να λειτουργούν με την πολιτική του μηδενικού ρίσκου. Τι σημαίνει αυτό; Αν υπάρχει ρίσκο να φτιάξει το Ιράν πυρηνικό οπλοστάσιο, πρέπει να εξαλείψουμε κάθε τέτοιο ρίσκο. Γεωπολιτικά αλλά και στην παγκόσμια ιστορία, μία τέτοια πολιτική, εκτός από ανόητη και ανιστόρητη, αποτελεί τεράστια ουτοπία.

Η ουτοπία του “μηδενικού ρίσκου”

Στη διεθνή πολιτική, υπάρχει η έννοια της αξιολόγησης του ρίσκου που οδηγεί σε πολιτικές και στρατιωτικές αποφάσεις ή/και ενέργειες. Η ιδέα του Ισραήλ ότι θα πρέπει να ζήσει σε ένα περιβάλλον χωρίς ρίσκο, απλά είναι εντελώς λανθασμένη. Δεν υπάρχει μηδενικό ρίσκο. Άρα, η πολιτική του ότι αν υπάρξουν αυτοκτονικές επιθέσεις Παλαιστινίων κατά Ισραηλινών, η απάντηση θα πρέπει να είναι η πλήρης εξάλειψη της Χαμάς με πόλεμο μέχρι εσχάτων, με εξαφάνιση και του τελευταίου ώστε να νιώσει ασφαλής η ισραηλινή κοινωνία, είναι θεμελιωδώς λανθασμένη. Απλά, έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι όχι μόνο δεν μπορεί να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο, αλλά στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων οδηγεί σε απολύτως αντίθετα και καταστροφικά αποτελέσματα.

Η προσπάθεια μηδενισμού και όχι περιορισμού του ρίσκου στην παγκόσμια σκακιέρα, το μόνο που δημιουργεί είναι ένα περιβάλλον απόλυτης αστάθειας και γιγάντωσης του ρίσκου αυτού.

Ο πρώην Αναπληρωτής Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ υπό τον Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, Ben Rhodes, δήλωσε προ μερικών ημερών ότι “το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν υπάρχει εδώ και δεκαετίες. Και το Ισραήλ έχει ζήσει με αυτό. Και μάλιστα, το Ισραήλ τα έχει πάει αρκετά καλά σε αυτόν τον κόσμο. Αυτό που προσπαθούσαμε να κάνουμε (σ.σ. ως ΗΠΑ) ήταν να περιορίσουμε αυτό το πρόγραμμα και να διασφαλίσουμε ότι δεν θα αποκτήσουν πυρηνικό όπλο. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικό όπλο. Αν αποκτήσουν πυρηνικό όπλο, τότε είναι ένα διαφορετικό επίπεδο ρίσκου. Αλλά το να έχουν μερικούς φυγοκεντρητές σε λειτουργία, αν υπάρχει διαφάνεια, επαλήθευση, επιθεωρητές παντού, αν παρακολουθείς ολόκληρη την εφοδιαστική αλυσίδα, αυτό είναι ένα επίπεδο ρίσκου με το οποίο μπορείς να ζήσεις. Η ανησυχία μου είναι ότι, προσπαθώντας να αφαιρέσει κάθε ρίσκο, το Ισραήλ δημιουργεί περισσότερο ρίσκο για τον εαυτό του και για όλους τους άλλους”.

Τελικά, τι επιδιώκουν πραγματικά; Η ιστορία άλλα δείχνει!

Ως που μπορεί να φτάσει η συμμαχία Νετανιάχου – Τραμπ (και αναφέρομαι στους ηγέτες των δύο χωρών γιατί δεν είναι σίγουρο πως -τουλάχιστον στις ΗΠΑ- οι περισσότεροι, ακόμα και ρεπουμπλικάνοι, συμφωνούν με την πολιτική που έχουν χαράξει); Να ισοπεδώσει το Ιράν; Να τους σκοτώσει όλους, ηγεσία και στελέχη; Απίστευτα δύσκολο. Μιλάμε για μία χώρα στο μέγεθος σχεδόν της Ευρωπαϊκής Ένωσης με 90 εκατομμύρια κατοίκους.

Να εξαναγκάσει τους πολίτες να “ρίξουν” το θεοκρατικό καθεστώς; Μάλλον απίθανο. Δεν υπάρχει ούτε ένα σοβαρό παράδειγμα στη ιστορία που, οι πολίτες να ρίχνουν ένα καθεστώς ανελεύθερο, ακόμα και τυραννικό, επειδή ξένες δυνάμεις τους βομβαρδίζουν – το αντίθετο.

Και ας πούμε πως ανατρέπεται το καθεστώς: τι ακολουθεί μετά; Οι ευσεβείς πόθοι είναι η εγκατάσταση ενός νέου, “αμερικανόδουλου” καθεστώτος, υπό τον Ρεζά Παχλαβί, τον φερόμενο ως “διάδοχο του θρόνου του Ιράν και επικεφαλής του Οίκου των Παχλαβί”.

Ο ίδιος αυτοπροβάλλεται (με τις ευλογίες των ΗΠΑ, βεβαίως) ως ο εγγυητής της επόμενης ημέρας του Ιράν δηλώνοντας μάλιστα έτοιμος να κυβερνήσει και με… σχέδιο 100 ημερών. Καλώς το νέο Γκουαϊδό!

Ανεδαφική και ανερμάτιστη προσδοκία, προς ένα λαό η συντριπτική πλειονότητα του οποίου μπορεί να μη θέλει τους μουλάδες αλλά δεν θέλει ούτε το γιο του Σάχη! Το αντίθετο!

Τι να πρωτοθυμηθούμε;

• Ιράκ;

Η πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν δημιούργησε ένα κενό εξουσίας που οδήγησε σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών, διαλύθηκαν οι κρατικές δομές, μετατρέποντας τη χώρα σε τριτοκοσμική από σφοδρά αναπτυσσόμενη, η άνοδος του ISIS ήταν άμεση συνέπεια της αποσταθεροποίησης αυτής και σήμερα, το Ιράκ παραμένει διαιρεμένο, με διαρκείς εντάσεις, διαφθορά και πολιτική αστάθεια.

• Αφγανιστάν;

Το κόστος του πολέμου ήταν τεράστιο: χιλιάδες θάνατοι, δισεκατομμύρια δολάρια και μια χώρα σε ανθρωπιστική κρίση. Παρά την αρχική ας πούμε επιτυχία με την απομάκρυνση των Ταλιμπάν (οι οποίοι όμως ποτέ δεν εξοντώθηκαν), το νέο καθεστώς κατέρρευσε μόλις οι ΗΠΑ αποχώρησαν το 2021, οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία 20 χρόνια μετά την αρχική εισβολή και η νέα αλλαγή καθεστώτος άφησε τη χώρα σε δραματικά χειρότερη κατάσταση.

• Λιβύη;

Μετά την ανατροπή του Καντάφι, η χώρα βυθίστηκε στο χάος, διασπάστηκε σε φατρίες, μπήκε σε ένα αιματηρό εμφύλιο, η άνοδος εξτρεμιστικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένων παρακλαδιών του ISIS, αποσταθεροποίησε περαιτέρω την ευρύτερη περιοχή και σήμερα, η Λιβύη παραμένει διαιρεμένη χωρίς κεντρική κυβέρνηση και με τεράστια ανθρωπιστική κρίση.

Όλες αυτές οι χώρες, είναι πλέον μεγάλες εστίες περιφερειακής αποσταθεροποίησης με άγνωστο τον μελλοντικό τους ενδεχόμενο ρόλο σε …νέες περιπέτειες.

Μακροχρόνιες οι επιπτώσεις

Αυτό κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και μας θυμίζει ότι οι πόλεμοι δεν είναι ποτέ “γρήγορες λύσεις”. Οι συνέπειες ενός τέτοιου πολέμου δεν είναι ποτέ άμεσα ορατές. Απαιτείται αρκετός χρόνος για να αποκαλυφθεί το πραγματικό κόστος για αυτόν που προχωρά σε πολέμους όπως το Ισραήλ σήμερα.

Υπάρχει μια τάση να θεωρούμε επιτυχείς τις στρατιωτικές παρεμβάσεις αν οι αρνητικές συνέπειες δεν εμφανιστούν αμέσως ή σε μεγάλο βαθμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Ιράκ: Στην αρχή, η ανατροπή του Σαντάμ και η πτώση του αγάλματός του στη Βαγδάτη παρουσιάστηκαν ως σύμβολα επιτυχίας.

Φευ… Τα επακόλουθα ήταν καταστροφικά… Οι συνέπειες συνεχίζουν να επηρεάζουν την περιοχή και τον κόσμο μέχρι σήμερα.

 Οι πόλεμοι σπάνια κρίνονται από το τι συμβαίνει την πρώτη εβδομάδα ή τον πρώτο μήνα. Το πραγματικό τίμημα έρχεται συνήθως χρόνια, ακόμη και δεκαετίες αργότερα.

Και όποιος πιστεύει ότι ακόμα και αν Ισραήλ και ΗΠΑ πετύχουν σε μέγιστο βαθμό τις τρέχουσες και κοντόφθαλμες επιδιώξεις τους (κάτι που η συντριπτική πλειονότητα το απορρίπτει πλήρως), δηλαδή την πλήρη καταστροφή των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν και τη δολοφονία όλης της ηγεσίας του με εγκαθίδρυση ενός δοτού καθεστώτος, μάλλον πλανάται πλάνην οικτράν ότι μεσοπρόθεσμα οι συνέπειες δεν θα είναι για τις ίδιες αλλά και για τη διεθνή σκακιέρα πολύ πολύ χειρότερες.

Το είχε άλλωστε πει αιώνες πριν ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο οποίος έχασε τελικά τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτικά, παρόλο που πέτυχε μεγάλες νίκες και κατέκτησε μεγάλο μέρος της Ευρώπης.

Όπως ο Ναπολέων, έτσι και οι σημερινοί ηγέτες συχνά παραβλέπουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των στρατιωτικών τους ενεργειών, κυνηγώντας βραχυπρόθεσμες νίκες που οδηγούν σε μακροχρόνιες ήττες.

Η πτώση του Βοναπάρτη ήταν το αποτέλεσμα στρατηγικών λαθών, υπερβολικών φιλοδοξιών και της αντίδρασης των εχθρικών συνασπισμών που σχηματίστηκαν εναντίον του:

“Μπορείς να κερδίσεις όλες τις μάχες, αλλά να χάσεις τον πόλεμο”, είχε πει.

True story…