Απόκτημα ή Δώρο

Δεν αρκεί να είναι κάποιος ετοιμόλογος, για να ξέρει την ετυμολογία μιας λέξης. Γι’ αυτό χρειάζεται να είναι «ετυμολόγος», να ξέρει δηλαδή το έτυμον (συνώνυμα: ἐτεός, ἔτυμος και ἐτήτυμος: και οι τρεις λέξεις σημαίνουν: αληθινός, γνήσιος, πραγματικός), την προέλευση και τον τρόπο σχηματισμού μιας λέξης. Η λέξη ἐτυμολογία μαρτυρείται ήδη στον Γεωγράφο Στράβωνα τον 1^ο  αι. π. Χ. . Ένα έγκυρο λοιπόν και επιστημονικό εργαλείο για το σκοπό αυτό κυκλοφόρησε στα τέλη του 2022 στην πατρίδα μας. Είναι το Ετυμολογικό Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας του κορυφαίου Γάλλου Γλωσσολόγου Pierre Chantraine, Ετυμολογικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής, Ιστορία των λέξεων.  Αναθεωρημένη και συμπληρωμένη. Επιμέλεια: Γιώργος Παπαναστασίου – Δημήτρης Χρηστίδης.  Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών,  Θεσσαλονίκη 2022.

Ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (ΙΝΣ) του ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη μας εξηγεί τους δύο βασικούς λόγους, για τους οποίους  επελέγη αυτό από τα τρία υπάρχοντα κορυφαία ξενόγλωσσα  ετυμολογικά λεξικά (H. Frisk γερμανικό, P. Chantraine γαλλικό και R. S. P. Beekes αγγλικό ). Δεν υπάρχει λόγος βέβαια να χαλάσουμε τη διάθεσή μας με την ερώτηση γιατί δεν υπάρχει ένα λεξικό στα ελληνικά με έλληνες συντάκτες.

Πρώτα πρώτα λοιπόν, μας λέει ο πρόεδρος, δεν δίνει βαρύτητα στην καθαυτό ετυμολογία των λέξεων, όπως κάνουν και τα άλλα λεξικά, αλλά ενδιαφέρεται εξίσου για την ιστορία τους, δηλαδή την ιστορία του ελληνικού λεξιλογίου από την Μυκηναϊκή εποχή ως το τέλος του Αρχαίου Κόσμου, και συχνά μέχρι Σήμερα.  Μάλιστα σημειώνει ο πρώτος εκ των δύο επιμελητών, γλωσσολόγος ων: Εκεί που άλλοι ετυμολόγοι αρκούνται να δώσουν τη σημασία του «ἀγαπῶ» στην Αρχαία Ελληνική χωρίς αναφορά στην εξέλιξη της έννοιας της αγάπης, ο Σαντρέν φτάνει στο σημείο να γράψει ότι η αρχαία ελληνική λέξη «ἀγάπη» εξελίχθηκε, ώστε να σημαίνει κοινό γεύμα, το οποίο παρατίθεται στις κοινότητες των πρώτων χριστιανών. Είναι μια πληροφορία που δε θα βρει ο αναγνώστης στα άλλα δύο ετυμολογικά λεξικά. Ο Σαντρέν σημειώνει μάλιστα ότι από αυτή τη σημασία κατάγεται και η σύγχρονη γαλλική λέξη «agape», με την έννοια του κοινού φαγητού, αξιοποιεί και ενσωματώνει στο λεξικό του ακόμη και αυτή την πληροφορία από τη σύγχρονη γαλλική γλώσσα».

Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι από το 1996 συμπληρώνεται το Λεξικό με ένα «Χρονικό της Ελληνικής Ετυμολογίας» που δημοσιεύεται στο έγκριτο φιλολογικό περιοδικό  Revue de Philologie, στο οποίο άξιοι συνεχιστἐς του έργου του Pierre Chantraine  συγκεντρώνουν και δημοσιεύουν διαρκώς νέες απόψεις  για την ετυμολογία αρχαίων ελληνικών λέξεων, επικαιροποιώντας το συνεχώς. Η ελληνική έκδοση, όπως και η αντίστοιχη γαλλική του 2009, περιλαμβάνει στο συμπλήρωμά της τα 10 πρώτα Χρονικά από το 1996 έως το 2005.

Τέλος προστέθηκε στο σώμα του Λεξικού ένα Παράρτημα, στο οποίο για κάθε λήμμα   του Σαντρέν αναφέρονται οι  λέξεις της Κοινής Νέας Ελληνικής, που  χρησιμοποιούμε σήμερα και οι οποίες προέρχονται από τη συγκεκριμένη αρχαία ελληνική λέξη. Έτσι  για την αρχαία ελληνική λέξη «ἀνήρ», ο αναγνώστης θα βρει στο Παράρτημα τις νεότερες, λόγιες και λαϊκές, λέξεις που παράγονται ή προέρχονται με σύνθεση από αυτήν: αντράδελφος, αντρόγυνο, ανδρείος, αντρειωμένος, αντρογυναίκα, αντροπαρέα κ.τ.λ., ομορφάντρας, ανδραγάθημα, ανδραγαθία, ανδράποδο, ανδραποδίζω, ανδρείκελο, αύτανδρος, λειψανδρία, ανδροκρατία, σκάφανδρο κ.ά.

Το Λεξικό λοιπόν  αυτό θα είναι το νέο  απόκτημα εκείνων κυρίως που διδάσκουν αρχαία ελληνικά ή  ενδιαφέρονται για την  Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Θα είναι όμως και ένα δώρο πολύτιμο, που θα προσφέρεται εις πάντα αρμόδιον, συγγενή, γνωστό ή φίλο, ο οποίος είναι πραγματικά φίλος του λόγου και του αρχαίου ελληνικού λόγου. Θεωρώ τέλος εκ των ων ουκ άνευ ότι θα κοσμεί ουσιαστικά κάθε Σχολική Βιβλιοθήκη.

Δράττομαι της ευκαιρίας να υπομνήσω το χρέος που έχουν και οι κατά τόπους Σχολικές Επιτροπές και πολύ περισσότερο το Υπουργείο Παιδείας, το οποίο παντοιοτρόπως επαίρεται για τη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα αλλά και την Πνευματική Κληρονομιά των Προγόνων μας, να δωρίσουν αντίτυπα του Λεξικού σε κάθε Γυμνάσιο και Λύκειο και επιπλέον μια επιδότηση, για να μπορέσει να το αποκτήσει ο εκπαιδευτικός, και δή ο νεοδιόριστος. Ας αναφέρουμε με αιδημοσύνη την αισώπεια παροιμία:  αὐτοῦ γὰρ καὶ Ῥόδος καὶ πήδημα.  Άλλωστε στο τέλος κάθε συζήτησης όλοι/ες αναφωνούν θυμοσοφικά: τι να πει κανείς! Όλα είναι θέμα Παιδείας! Περί αυτού πρόκειται.