ἀπήδαλος ναῦς

Η παράδοση του οδυσσειακού καραβιού χωρίς πηδάλιο έχει αποτυπωθεί στην αρχαΐζουσα έκφραση ἀπήδαλος ναῦς και αποτελεί σήμα κατατεθέν της Κέρκυρας. Το καράβι αυτό το βλέπει κανείς σήμερα στην κορυφή της πρόσοψης των ανακτόρων των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου (απέμεινε μετά την αποκόλληση του αγάλματος της Βρετανίας, το οποίο πήραν μαζί τους οι Άγγλοι Προστάτες το 1864, όταν αποχώρησαν). Ακριβώς πιο κάτω υπάρχουν ανάγλυφα τα εμβλήματα των επτά νησιών, το 5ο κατά σειράν έχει το έμβλημα της Κέρκυρας. Υπάρχει επίσης το καράβι και στην είσοδο του Δημαρχείου (κτίριο San Giacomo), δηλαδή στο δεύτερο από τα πιο εμβληματικά κτίρια της πόλης μας. Πρόσφατα μάλιστα η απήδαλος ναυς, ένα εξαιρετικά λιτό και καλαίσθητο μεταλλικό γλυπτό, το οποίο φιλοτέχνησαν η Ελβετίδα Κλειώ Brenner και ο Κερκυραίος σύζυγός της Κώστας Πανάρετος, τοποθετήθηκε εύλογα στη θαλάσσια είσοδο της περιωνύμου πόλεως, στον νεοσύστατο κόμβο του νέου λιμανιού της Κέρκυρας και επιβάλλεται εκεί να παραμείνει. Έτσι ο μυθικός ναυτικός λαός των Φαιάκων συνεχίζει την παρουσία του μέχρι τις μέρες μας. Οι ψαράδες με τα καΐκια τους από το βορρά ως το νότο, οι ναυτικοί όμιλοι, τα ιστιοπλοϊκά που διασχίζουν τα πελάγη και ο τουρισμός κατεξοχήν αποτελούν τον κορμό της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του νησιού μας και ταυτόχρο-να υπογραμμίζουν το ναυτικό χαρακτήρα της σύγχρονης Κέρκυρας και τη συνδέουν με τη παράδοσή της.
Ευκαιρία λοιπόν είναι να παρακολουθήσουμε την γλωσσική και λογοτεχνική αρχή αυτής της παράδοσης αυτής ξεκινώντας από τη λέξη απήδαλος. Το επίθετο ἀπήδαλος, ον ( = ἀ + πηδάλιον τὸ ) σημαίνει χωρίς πηδάλιο, χωρίς τιμόνι και απαντάται στη σωζόμενη αρχαία ελληνική γραμματεία για πρώτη φορά τον 4ο αι. π. Χ. στο έργο του Αριστοτέλη Περὶ ζῲων πορείας, δηλαδή για την πορεία των έμβιων όντων. Ο Αριστοτέλης εξετάζει πώς κινούνται τα πουλιά, τι ρόλο παίζουν τα φτερά και η ουρά. Εκεί συγκεκριμένα διαβάζουμε ότι: «στα πτηνά τα φτερά της ουράς χρησιμοποιούνται για να κατευθύνουν το πέταγμά τους, όπως ακριβώς τα πηδάλια στα καράβια. …. (και προσθέτει παρακάτω ) ..κανένα απολύτως ολόπτερο (δηλαδή έντομο όπως μέλισσες, σφήκες) δεν έχει ουρά, με αποτέλεσμα να κινείται, όπως ακριβώς τα καράβια χωρίς πηδάλιο («ὥστε καθάπερ ἀπήδαλον πλοῖον φέρεται») και να συγκρούεται με οτιδήποτε τύχει..».
Αυτά τα απήδαλα πλοία μας οδηγούν τρεις ακόμη αιώνες πιο πίσω από τον Αριστοτέλη, στις αρχές της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, στο δεύτερο από τα δύο μεγάλα έπη, την Οδύσσεια. Η μεγάλη αφηγηματική ενότητα του έργου από τη ζ (6η ) ραψωδία ως τη ν (13η ) ονομάζεται Φαιακίδα. Εκεί περιγράφεται ο μεγάλος και σωτήριος σταθμός του πολύτροπου ήρωα, που σημαίνει και το τέρμα των περιπλανήσεών του. Ο Οδυσσέας βρίσκεται στη Σχερία, στο νησί των Φαιάκων. Στη ενότητα αυτή αναφέρεται εγκωμιαστικά η ναυτική τέχνη των Φαιάκων και τα καράβια τους ( από την πανέμορφη βασιλοπούλα Ναυσικά, την Αθηνά την ουράνια βοηθό του ήρωα, τον αφηγητή- ποιητή και τέλος τον ξακουστό βασιλιά Αλκίνοο). Ο ίδιος ο βασιλιάς απευθύνεται στον φιλοξενούμενο ήρωα και περιγράφει το μεταφορικό μέσο για το ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη (τον νόστον) ως εξής:
«….. Γιατί σ’ εμάς τους Φαίακες οι καπετάνιοι περισσεύουν,// δεν μας χρειάζονται καν τα πηδάλια, όπως συμβαίνει με των άλλων// τα καράβια. Mόνα τους τα πλεούμενά μας ξέρουν τι λογαριάζουν // και τι σκέφτονται οι άνθρωποι που ταξιδεύουν· γνωρίζουν // πόλεις και χωράφια καρπερά· κι έτσι, ταχύτατα περνούν // το άγριο κύμα της θαλάσσης μες στην ομίχλη, // σκεπασμένα με νεφέλη».
Εμείς τώρα οι ντόπιοι καυχόμαστε ότι είμαστε απόγονοί των Φαιάκων. Βέβαια και οι μακρινοί μας πρόγονοι, οι Κερκυραίοι του 5ου αι. π. Χ., σύμφωνα με τον ιστορικό Θουκυδίδη, πίστευαν όχι μόνο ότι ήταν απόγονοι των ομηρι-κών Φαιάκων αλλά και ότι είχαν κληρονομήσει τη ναυτοσύνη τους, παρόλο που η αρχαιολογική έρευνα δεν έχει καταλήξει οριστικά μέχρι σήμερα στην ταύτιση της ομηρικής Σχερίας με την Κέρκυρα των ιστορικών χρόνων.
Η τήρηση όμως της παράδοσής μας πρέπει να είναι έμπρακτη και όχι να αναλώνεται σε συνθήματα , όπως το μελοδραματικό «η ωραία μας Κέρκυρα» και άλλα ηχηρά παρόμοια. Η δωρεά στον τόπο (όποια μορφή κι αν παίρνει) δεν σημαίνει εξοστρακισμό της υπάρχουσας κατάστασης. Αναφέρομαι στην φημολογούμενη απομάκρυνση της μεταλλικής κατασκευής του απήδαλου καραβιού, για να τοποθετηθεί γιγάντιος οβελίσκος στη συγκεκριμένη θέση. Οι διαμαρτυρίες και αντιρρήσεις όχι μόνο των πολιτών-δημοτών αλλά και των επαϊόντων, όπως του Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων της πόλης κ. ά. δεν κατέστη δυνατόν να αναχαιτίσουν την επιρροή της οικονομικής ισχύος και των παρεπομένων της.
Άς έχουμε υπόψη μας ότι στην Κερκυραϊκή Κληρονομιά ανήκει κατεξοχήν και το Οδυσσειακό Καράβι αλλά και ο Φοίνικας και η Villa Rossa και άλλα μνημεία που κείνται σαν κρανία ξεδοντιασμένα στο ιστορικό κέντρο μιας πόλης που ανήκει στα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco. Να προστεθεί επίσης ότι και εξαιτίας της κρατικής και δημοτικής ολιγωρίας είναι ανάγκη να βρίσκεται δωρεοδότης, ο οποίος να μην αντιμετωπίζει τους δωρεοδόχους πολίτες ως αχάριστους και αφελείς ιθαγενείς.