Gaslighting: μια παγίδα ψυχολογικής χειραγώγησης των γυναικών

H βία κατά των γυναικών είναι η πιο διαδεδομένη και σοβαρή παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αποτελεί ένα εξαιρετικά σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο με ανησυχητικές διαστάσεις, λαμβάνοντας διάφορες μορφές, όπως η σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική και οικονομική, ενώ αφήνει το αποτύπωμα των συνεπειών της στην ποιότητα ζωής των γυναικών. Πολλές φορές, μια κακοποιητική συμπεριφορά εναντίον των γυναικών μπορεί να μην είναι τόσο διακριτή και εμφανής, καθώς δύναται να είναι κεκαλυμμένη, όπως είναι αυτή η ψυχολογική μορφή βίας, η οποία ονομάζεται gaslighting.

Ο διεθνής αγγλικός όρος gaslighting περιγράφει μια απόπειρα χειραγώγησης που στοχεύει στη δημιουργία αμφιβολιών σχετικά με τη μνήμη, την αντίληψη και τη λογική ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων, αποσταθεροποιώντας και απαξιώνοντας έτσι τα θύματα και τις πεποιθήσεις τους. Βρίσκει πρόσφορο έδαφος σε συνθήκες έμφυλης ανισότητας και έχει έμφυλες προεκτάσεις, καθώς ασκείται κυρίως από τους άνδρες προς τις γυναίκες και πηγάζει από έμφυλα στερεότυπα που θεωρούν τις γυναίκες ως πιο συναισθηματικές και δύσκολο να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Έτσι, δεν είναι τυχαίο που συναντάται συχνά σε περιπτώσεις που υπάρχει συντροφική και ενδοοικογενειακή βία, δυσκολεύοντας συχνά την προσπάθεια των γυναικών να την αναγνωρίσουν και να ζητήσπυν βοήθεια.

Το gaslighting συμπεριλαμβάνει συμπεριφορές, από πλευράς του θύτη, όπως παραπλάνηση, ψεύδη, αντιφάσεις και συνεχή άρνηση. Η ονομασία της οφείλεται στο θεατρικό έργο του Πάτρικ Χάμιλτον με τίτλο Gas Light (1938), η υπόθεση του οποίου αφορά την προσπάθεια ενός άνδρα να πείσει τη σύζυγό του και τον στενό κύκλο τους, πως είναι «τρελή». Αποτελεί μια ύπουλη μορφή χειραγώγησης και ψυχολογικού ελέγχου, όπου τα θύματα δέχονται σκόπιμα και συστηματικά ψευδείς πληροφορίες που τα οδηγούν στο να αμφιβάλλουν για αυτά που γνωρίζουν και γενικότερα για τους εαυτούς τους.

Μια συντροφική σχέση με έναν άνδρα που ασκεί τέτοια συμπεριφορά, αρχικά ξεκινά φαινομενικά φυσιολογικά. Μπορεί ο θύτης στα πρώτα ραντεβού να κολακεύει το υποψήφιο θύμα και να εκμυστηρεύεται σημαντικά γεγονότα από τη ζωή του. Αυτή η βιαστική αποκάλυψη πριν καν αναπτυχθεί οικειότητα, είναι μια προσπάθεια από τον θύτη να κερδίσει την εμπιστοσύνη του θύματος. Όσο πιο γρήγορα το θύμα «πέσει στα δίχτυα» αυτής της τακτικής, τόσο πιο γρήγορα ξεκινά η επόμενη φάση της χειραγώγησης.

Η χειραγώγηση ξεκινά με μικρά ψέματα και στη συνέχεια ο όγκος παραπληροφόρησης κλιμακώνεται, επιπλέον ο θύτης μπορεί να κατηγορήσει το θύμα ότι ψεύδεται αν αυτό αμφισβητήσει το αφήγημά του και ταυτόχρονα επιχειρεί να στρέψει τον κοινωνικό τους περίγυρο εναντίον του ατόμου. Φράσεις όπως «κάνεις λάθος, εγώ ποτέ δεν είπα κάτι τέτοιο», «νομίζω ότι παραείσαι ευαίσθητη, σταμάτα να είσαι υστερική», «η ανασφάλεια σου φταίει για όλα», «αυτό που λες είναι παρανοϊκό σταμάτα να κάνεις σαν τρελή» είναι χαρακτηριστικές στην περίπτωση του gaslighting. Έτσι, οι γυναίκες θύματα καταλήγουν να αμφισβητούν τη μνήμη τους, την αντίληψή τους και ακόμα και τη λογική τους.

Με την πάροδο του χρόνου, οι χειρισμοί του θύτη κλιμακώνονται, γίνονται πολύπλοκοι και έντονοι, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο στο θύμα να δει την πραγματικότητα, ενώ ο θύτης αποσκοπεί στην επιβολή του ελέγχου και της δύναμής του, προκειμένου είτε να αντλήσει μια στρεβλή μορφή ευχαρίστησης είτε να ασκήσει συναισθηματικό, σωματικό, κοινωνικό και οικονομικό έλεγχο της συντρόφου του.

Οι συνέπειες αυτής της κακοποιητικής συμπεριφοράς ποικίλουν. Οι γυναίκες χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να απεγκλωβιστούν από την κακοποιητική σχέση.

Όμως, οι γυναίκες μπορούν να υποστηριχθούν και σε αυτή τους την προσπάθεια βρίσκουν αρωγούς τις υποστηρικτικές δομές του πανελλαδικού Δικτύου της ΓΓΔΟΠΙΦ για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών. Το Δίκτυο περιλαμβάνει την 24ωρη Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900, 44 Συμβουλευτικά Κέντρα και 19 Ξενώνες Φιλοξενίας για τις γυναίκες και τα παιδιά τους.
Στο νησί μας, το Συμβουλευτικό Κέντρο Κέρκυρας, εντάσσεται στο Πανελλαδικό Δίκτυο Υποστηρικτικών Δομών, λειτουργεί από τον Απρίλιο του 2013 (ΕΣΠΑ 2007-2013) και συνεχίζει τη λειτουργία του με χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ/Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Ιονίων Νήσων 2014-2020 υπό την οργανωτική/διοικητική και επιστημονική εποπτεία του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ).
Το Συμβουλευτικό Κέντρο Κέρκυρας, παρέχει δωρεάν υπηρεσίες πληροφόρησης και ενημέρωσης για θέματα ισότητας των φύλων, βίας κατά των γυναικών και πολλαπλών διακρίσεων, κοινωνική, ψυχολογική, εργασιακή και νομική στήριξη, και απευθύνεται σε γυναίκες που έχουν υποστεί ή υφίστανται οποιασδήποτε μορφής βίας ή/και πολλαπλές διακρίσεις (π.χ. άνεργες, μονογονείς, Ρομά, μετανάστριες, κ.λπ.).
Οι ενδιαφερόμενες γυναίκες μπορούν να απευθύνονται στο Συμβουλευτικό Κέντρο Κέρκυρας:

Δ/νση: Ε.Ο Παλαιοκαστρίτσας 7, 49100 Κέρκυρα
Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή, 08:00-16:00
Τηλ: 26610 47396
E-mail: [email protected]
www.womensos.gr