Το θεμελιώδες δικαίωμα στην άμβλωση

Στις 26 Δεκεμβρίου 2021 έφυγε από τη ζωή η δικηγόρος Σάρα Γουέντινγκτον, που σε νεαρή ηλικία κέρδισε την πολύκροτη υπόθεση «Roe v Wade», για την οποία το 1973 εκδόθηκε η ιστορική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, που έκρινε ότι το Σύνταγμα εγγυάται το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση και ότι οι πολιτείες δε μπορούν να τους το στερήσουν. Το Ανώτατο Δικαστήριο ουσιαστικά επέτρεψε τις αμβλώσεις προτού το έμβρυο γίνει βιώσιμο εκτός μήτρας, δηλαδή στις 22 έως 24 εβδομάδες της κύησης, όπως διευκρίνισε το 1992. Για να τονίσει την ευθραυστότητα της απόφασης αυτής η Σάρα Γουέντινγκτον είχε πει, ότι «μοιάζει με σπίτι που βρίσκεται στην άκρη της παραλίας και απειλείται να κατακλυστεί από τα νερά και να καταρρεύσει». Αν ζούσε έξι μήνες ακόμα, θα προλάβαινε να δει την κατάρρευσή της.

Μισό αιώνα μετά από αυτή την απόφαση-ορόσημο, που θεμελίωσε το δικαίωμα της άμβλωσης στις ΗΠΑ, το Ανώτατο Δικαστήριο με απόφασή του που γνωστοποιήθηκε επίσημα πριν λίγες ημέρες, ανέτρεψε την προηγούμενη παγιωμένη κατάσταση και επικύρωσε τον υποστηριζόμενο από τους Ρεπουμπλικάνους νόμο του Μισισίπι, που απαγορεύει την άμβλωση μετά τη 15η εβδομάδα κύησης. Η νέα απόφαση έκρινε ότι το Σύνταγμα δεν παρέχει δικαίωμα στην άμβλωση και ότι η εξουσία για τις αποφάσεις των αμβλώσεων πρέπει να επιστραφεί στο λαό και στους εκλεγμένους αντιπροσώπους του. Ήδη, άλλες πολιτείες έχουν έτοιμους εκτελεστικούς νόμους για να απαγορεύσουν τις αμβλώσεις, άλλες ανακοινώνουν σχέδια για την κατοχύρωσή τους και άλλες ετοιμάζονται για αυστηρούς περιορισμούς.

Η οπισθοδρόμηση αυτή, που οι δυνάμεις του συντηρητισμού, του εθνικισμού και του θρησκευτικού σκοταδισμού προετοίμαζαν επί χρόνια, προκάλεσε θύελλα αρνητικών και θετικών αντιδράσεων, εντός και εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν διάγγειλε πως η υγεία και η ζωή των γυναικών στις ΗΠΑ βρίσκονται πλέον σε κίνδυνο, ενώ οι φτωχότερες γυναίκες θα υποστούν το χειρότερο πλήγμα.
Ο προηγούμενος πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, που με τρεις δικαστές της επιλογής του διαμόρφωσε τη συντηρητική πλειοψηφία του Ανώτατου Δικαστηρίου, δήλωσε ότι η νέα απόφαση ακολουθεί το Σύνταγμα και επαναφέρει τα πάντα σε επίπεδο πολιτείας, όπως θα έπρεπε ανέκαθεν να ισχύει, καθώς και ότι απαντά στο θέλημα του Θεού.
Ο πρώην πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα τόνισε ότι το Ανώτατο Δικαστήριο όχι μόνο ανέτρεψε κεκτημένα 50 ετών, αλλά κατέστησε μια σημαντική προσωπική απόφαση αντικείμενο πολιτικής και ιδεολογίας, κάτι που αποτελεί επίθεση στις βασικές ελευθερίες εκατομμυρίων Αμερικανών.
Η Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα Μισέλ Μπατσελέτ χαρακτήρισε την ακύρωση του δικαιώματος στην άμβλωση τρομερό πλήγμα για τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα των φύλων και ανακοίνωσε ότι η πρόσβαση σε ασφαλή, νόμιμη και αποτελεσματική άμβλωση είναι γερά ριζωμένη στο διεθνές δίκαιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων και είναι κεντρικής σημασίας για την αυτονομία και την ικανότητα των γυναικών να κάνουν τις δικές τους επιλογές.

Άμβλωση ή έκτρωση είναι η τεχνητή διακοπή της κύησης με φαρμακευτικές ουσίες ή με χειρουργική επέμβαση, πριν το έμβρυο γίνει βιώσιμο έξω από τη μήτρα, με συνέπεια το θάνατό του. Είναι μια πράξη που έρχεται από τα βάθη της ιστορίας και συμβαίνει σε όλες τις χώρες, είτε επιτρέπεται είτε όχι. Στην περίπτωση που απαγορεύεται, η διαδικασία και οι συνθήκες τέλεσής της, συχνά, είναι μη ασφαλείς, εξευτελιστικές, επώδυνες και επικίνδυνες για τη σωματική και ψυχική υγεία των γυναικών, και προκαλούν τον τραυματισμό, ακόμα και το θάνατό τους. Η ποινικοποίηση της άμβλωσης δεν εμποδίζει τις γεννήσεις, αλλά τις κάνει μη ασφαλείς, καθώς δεν εξαλείφει την άμβλωση αλλά τη δυνατότητα πρόσβασης σε ασφαλείς ιατρικές υπηρεσίες.
Οι λόγοι που οδηγούν μια γυναίκα στην «εθελούσια» τεχνητή διακοπή της κύησης είναι προπάντων κοινωνικοί και οικονομικοί, όπως ο κίνδυνος στιγματισμού της άγαμης μητέρας και η οικονομική αδυναμία ανάληψης των εξόδων της ανατροφής και μόρφωσης ενός ή και άλλου ενός παιδιού. Η ανεργία και η οικονομική αβεβαιότητα αποτρέπουν τις γεννήσεις και πολλαπλασιάζουν τις αμβλώσεις. Μια απρογραμμάτιστη ή για άλλη αιτία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη οδηγεί τις νέες γυναίκες σε αναγκαστικούς γάμους και σε χαμηλότερη πνευματική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση σε σχέση με συνομήλικές τους. Ο βιασμός και άλλες μορφές σεξουαλικής κακοποίησης αποτελούν επίσης λόγους που οδηγούν τη γυναίκα σε άμβλωση, οι περιπτώσεις όμως αυτές είναι σημαντικά λιγότερες. Στη «θεραπευτική» άμβλωση και στη «διακοπή κύησης παθολογικού νεογνού» η γυναίκα οδηγείται για λόγους που αφορούν την υγεία της ίδιας και του εμβρύου.
Η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, οικογενειακού προγραμματισμού και αγωγής, κουλτούρας και δυνατότητας αντισύλληψης αυξάνουν τον αριθμό των ανεπιθύμητων κυήσεων. Το ίδιο και οι αναχρονιστικές αντιλήψεις για τη σχέση και το ρόλο των φύλων, δεδομένου ότι ο έλεγχος της σεξουαλικότητας και της αναπαραγωγικής λειτουργίας των γυναικών αποτελεί εκδήλωση και βασικό στήριγμα της πατριαρχίας.
Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα πολλοί στον ιατρικό κόσμο, που αρνούνται τη διενέργεια της άμβλωσης και επιδιώκουν την αποτροπή της με την πειθώ, επικαλούμενοι λόγους ηθικής συνείδησης και δεοντολογίας.
Η θέση της χριστιανικής εκκλησίας είναι σταθερά και ξεκάθαρα κατά της άμβλωσης, που τη θεωρεί σοβαρό αμάρτημα, γιατί διακόπτει μια ανθρώπινη ζωή, η οποία κατά την άποψή της αρχίζει από τη σύλληψη. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, η εκκλησία επηρεάζει τη διαμόρφωση των σχετικών κρατικών αποφάσεων. Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας θεωρεί το έμβρυο «πλήρη και ακέραιο άνθρωπο» από τη στιγμή της σύλληψης, και την εκούσια έκτρωση «φόνο» που δεν αποδέχεται. Στις 26 Ιουνίου 2018, κάνοντας δεκτό το αίτημα του κινήματος «Αφήστε με να ζήσω», καθιέρωσε την πρώτη Κυριακή μετά τα Χριστούγεννα ως «Ημέρα για την προστασία της ζωής του Αγέννητου Παιδιού», με στόχο την προστασία του παιδιού και την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, όπως αναφέρει στην με αριθμ. πρωτ. 5721/2018 εγκύκλιό της.

Η άμβλωση παραμένει εντελώς παράνομη σε 20-25 χώρες παγκοσμίως, ενώ αρκετές την επιτρέπουν υπό αυστηρούς περιορισμούς. Στην Ευρώπη, η νομοθεσία κατά κανόνα προστατεύει το δικαίωμα στην άμβλωση, με διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα ως προς τις προϋποθέσεις. Η Βρετανία παρέχει το μεγαλύτερο χρόνο για τη διακοπή της κύησης, 24 εβδομάδες από τη σύλληψη.

Στη χώρα μας, η άμβλωση είναι νόμιμη, υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 304 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο έχει διαμορφωθεί ως εξής:

«1. Όποιος χωρίς τη συναίνεση της εγκύου διακόπτει την κύησή της τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη.
2. Όποιος με τη συναίνεση της εγκύου ή των προσώπων που έχουν τη γονική μέριμνα ή επιμέλειά της αν αυτή είναι ανίκανη να συναινέσει, διακόπτει την εγκυμοσύνη της, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή και αν ενεργεί κατ’ επάγγελμα, με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών και χρηματική ποινή. Με την ίδια ποινή, μειωμένη κατά το μέτρο του άρθρου 83, τιμωρείται και όποιος προμηθεύει σε έγκυο τα μέσα για τη διακοπή της εγκυμοσύνης της, εφόσον έγινε τουλάχιστον απόπειρα αυτής.
3. Έγκυος που μετά την εικοστή τέταρτη εβδομάδα της κύησης διακόπτει την εγκυμοσύνη της ή επιτρέπει σε άλλον να την διακόψει τιμωρείται με φυλάκιση έως έξι μήνες ή χρηματική ποινή.
4. Δεν είναι άδικη πράξη η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης που ενεργείται από την έγκυο ή με τη συναίνεση των προσώπων που αναφέρονται στην παράγραφο 2 από γιατρό μαιευτήρα γυναικολόγο με τη συμμετοχή αναισθησιολόγου, σε οργανωμένη νοσηλευτική μονάδα, αν συντρέχει μία από τις ακόλουθες περιπτώσεις:
α) Δεν έχουν συμπληρωθεί δώδεκα εβδομάδες εγκυμοσύνης.
β) Η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού, αποπλάνησης ανήλικης, αιμομιξίας ή κατάχρησης γυναίκας ανίκανης να αντισταθεί και δεν έχουν συμπληρωθεί δεκαεννέα εβδομάδες εγκυμοσύνης.
γ) Έχουν διαπιστωθεί, με τα μέσα προγεννητικής διάγνωσης, ενδείξεις σοβαρής ανωμαλίας του εμβρύου που επάγονται τη γέννηση παθολογικού νεογνού ή υπάρχει αναπότρεπτος κίνδυνος για τη ζωή της εγκύου ή κίνδυνος σοβαρής και διαρκούς βλάβης της σωματικής ή ψυχικής υγείας της. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται σχετική βεβαίωση και του κατά περίπτωση αρμόδιου γιατρού.
5. Με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή τιμωρείται όποιος κατά την πραγματοποίηση προγεννητικού ελέγχου μετά την εικοστή εβδομάδα της κύησης ή κατά τη διάρκεια του τοκετού και πριν από την εμφάνιση του παιδιού στον εξωτερικό κόσμο, προκαλεί με αμέλεια διακοπή της κύησης ή βαριά βλάβη στο έμβρυο, που έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο του νεογνού».

Σταθμός στην ελληνική νομοθεσία για την νομιμοποίηση της άμβλωσης υπήρξε ο ν. 1609/1986 (ΦΕΚ 86/Α/3-7-1986), που ψηφίστηκε υπό την πίεση της δραματικής πραγματικότητας και του μακροχρόνιου αγώνα των φεμινιστικών οργανώσεων και άλλων κοινωνικών ομάδων. Ο νόμος αυτός αντικατέστησε το νομικό όρο «άμβλωση» με τον όρο «τεχνική διακοπή της εγκυμοσύνης», καθιέρωσε ως υποχρέωση του κράτους τη μέριμνα για την προστασία της υγείας και την εξασφάλιση περίθαλψης της γυναίκας κατά τη διαδικασία αυτή, και αναγνώρισε το δικαίωμα της γυναίκας στην αυτοδιάθεσή της, υπό τις προϋποθέσεις του τροποποιηθέντος με αυτόν άρθρου 304 Π.Κ., κυρίως αναγνωρίζοντας για πρώτη φορά ένα χρονικό διάστημα 12 εβδομάδων, στο οποίο η άμβλωση μένει ατιμώρητη. Οι ρυθμίσεις του διαβαθμίζουν τη ζωή του εμβρύου και τη διαχωρίζουν από τη ζωή του ανθρώπου που γεννήθηκε.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι στην πλειοψηφία τους αποδέχονταν την άμβλωση, που τότε μάλλον ήταν μια συνηθισμένη πρακτική.

Η άμβλωση είναι ζήτημα παγκόσμιο, διαχρονικό και αμφιλεγόμενο, με προεκτάσεις ηθικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές, πολιτικές και νομικές. Το ερώτημα αν η τεχνητή διακοπή της κύησης συνιστά ποινικό αδίκημα ή θεμελιώδες δικαίωμα της γυναίκας για ελεύθερη επιλογή και αυτοδιάθεση διχάζει, μέχρι και στον 21ο αιώνα μας. Ο διάλογος, ο προβληματισμός, η αντιπαράθεση και η σύγκρουση συνεχίζονται, με την κοινωνία, την πολιτεία και τη νομολογία να κάνουν βήματα πότε προς τα μπρος και πότε προς τα πίσω. Μετά την πρόσφατη οπισθοχώρηση στις ΗΠΑ, το κεκτημένο δικαίωμα της γυναίκας για ασφαλή και νόμιμη άμβλωση κινδυνεύει και πρέπει να διαφυλαχτεί, όπως διαμήνυσε και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Με αυτή την αφορμή, παραθέτω ένα απόσπασμα από το συγκλονιστικό μυθιστόρημα «Γράμμα σ’ ένα παιδί που δε γεννήθηκε ποτέ» της ιταλίδας δημοσιογράφου, πολεμικής ανταποκρίτριας και συγγραφέως Οριάνας Φαλάτσι, όπου η ηρωίδα της – εικόνα του εαυτού της – αμφιταλαντεύεται για μια κύηση που δεν θέλησε:

«…Γιατί πρέπει να υφίσταμαι μια τέτοια αγωνία; Εν ονόματι τίνος πράγματος; Ενός αμαρτήματος που διέπραξα αγκαλιάζοντας έναν άντρα; Ενός κυττάρου που διαχωρίστηκε σε δύο και μετά σε τέσσερα και μετά σε οχτώ και ούτω καθεξής, δίχως να το θελήσω εγώ, δίχως να το παραγγείλω εγώ; Ή εν ονόματι της ζωής; Εντάξει, η ζωή. Αλλά τι ζωή είν’ αυτή όπου εσύ που υπάρχεις χωρίς να είσαι ακόμα ολοκληρωμένο, μετράς περισσότερο από μένα που είμαι ολοκληρωμένη ήδη; Τι είναι αυτός ο σεβασμός για σένα που στερεί το σεβασμό από μένα; Τι είναι αυτό το δικαίωμά σου στην ύπαρξη; Δεν έχεις ανθρωπιά μέσα σου… Ανθρωπιά; Μα είσαι ανθρώπινο πλάσμα; Αρκούν στ’ αλήθεια ένα μικροσκοπικό ωάριο και ένα σπέρμα των πέντε micron για να κάνουν ένα ανθρώπινο πλάσμα; Ανθρώπινο πλάσμα είμαι εγώ που σκέφτομαι και μιλώ και γελάω και κλαίω και δρω σ’ ένα κόσμο που δρα για να φτιάξει πράγματα και ιδέες. Εσύ είσαι απλώς μια κούκλα από σάρκα που δε σκέφτεται, δε μιλά, δε γελά, δεν κλαίει και δρα μόνο για να κατασκευάσει τον εαυτό της…».-