Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος: 150 έτη μετά (12 Απριλίου 1872-12 Απριλίου 2022)

Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος: 150 έτη μετά (12 Απριλίου 1872-12 Απριλίου 2022)

Ο Συνθέτης
Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος άφησε την τελευταία του πνοή πριν από 150 έτη σαν σήμερα, στις 12 Απριλίου 1872. Πιο πριν είχε συμβάλει, όμως, καθοριστικά στην εδραίωση της μουσικής δημιουργίας και εκπαίδευσης στην Κέρκυρα ήδη από το 1820. Το 1840 υπήρξε η πνοή και το παράδειγμα για τη δημιουργία της Παλαιάς Φιλαρμονικής, η οποία αποτέλεσε τον παλαιότερο πλήρη μουσικοεκπαιδευτικό οργανισμό του νεωτερου ελληνισμού. Ο Μάντζαρος υπήρξε ο Ισόβιος Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εταιρείας μας μέχρι το 1872 και καθόρισε καίρια τον χαρακτήρα της για 32 συναπτά έτη. Ο Μάντζαρος γεννήθηκε το 1795 και ως γόνος αριστοκρατικής κερκυραϊκής οικογένειας έλαβε μεταξύ 1807 και 1813 επιμελημένη θεωρητική και πρακτική μουσική παιδεία από τους πλέον καταρτισμένους μουσικοδιδασκάλους της Κέρκυρας των αρχών του 19ου αιώνα. Το 1815 παρουσίασε για πρώτη φορά δημόσια σύντομες συνθέσεις του στο θέατρο San Giacomo της Κέρκυρας. Τα παραπάνω έργα, τα πρωιμότερα του είδους τους στη μουσική παραγωγή του ελληνισμού των νεώτερων χρόνων, έδωσαν στον Μάντζαρο το έναυσμα για τη δημιουργία και άλλων παρόμοιων συνθέσεων τα επόμενα χρόνια. H τελευταία από αυτές, η Aria Greca, παρουσιάστηκε το 1827 και αποτελεί την παλαιότερη γνωστή άρια με συνοδεία ορχήστρας σε ελληνική δημοτική γλώσσα.
Παράλληλα, ήδη στα 1820 ο Κερκυραίος μουσουργός είχε κάνει δυναμικά αισθητή την παρουσία του και στη σύνθεση φωνητικής μουσικής με συνοδεία πληκτροφόρου, καθώς και πιανιστικών έργων. Στην ίδια περίοδο τοποθετούνται και τα πρώτα έργα του για φωνή και πιάνο σε ελληνική γλώσσα σε στίχους του Κερκυραίου ποιητή Αντωνίου Βραχλιώτη (1788-1848). Από το 1819 μέχρι το 1826 ο Μάντζαρος επισκεπτόταν τακτικά την Ιταλία για διεύρυνση των γνώσεων και των εμπειριών του, και συνδέθηκε ιδιαίτερα με το περιβάλλον του Κονσερβατορίου της Νεάπολης. Στην περίοδο της πρώιμης γνωριμίας του Μάντζαρου με τον Σολωμό ανήκει και η πρώτη μελοποίηση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν, το αρχικό μέρος της οποίας καθιερώθηκε το καλοκαίρι του 1865 ως ο Ελληνικός Εθνικός Ύμνος.
Ο Μάντζαρος ως μέλος της κερκυραϊκής ιθύνουσας τάξης έλαβε δημόσιες θέσεις [γραμματέας της Εισαγγελίας του Ιονίου Κράτους (1818-1832) και ιδιαίτερος γραμματέας του Προέδρου της Ιονίου Γερουσίας (1833-1856)]. Από την άλλη, ακριβώς η αριστοκρατική καταγωγή του τον απέτρεψε από το να θεωρήσει τον εαυτό του επαγγελματία συνθέτη και δάσκαλο. Σε αντιστοιχία με τα παραπάνω βρίσκεται και η απόφαση του μουσουργού να μην αποδεχτεί ποτέ κάποια χρηματική ανταμοιβή για τη μουσική προσφορά του.
Ωστόσο, η μουσική αποτελούσε πάντοτε την άμεση προτεραιότητα του Μάντζαρου. Ήδη στα 1830 ήταν γνωστός και εκτός των Ιονίων ως σημαντικός δάσκαλος αντίστιξης, ενώ του προτάθηκε η ανάληψη της διεύθυνσης των Κονσερβατορίων της Νάπολης (1835) και του Μιλάνου (1838). Παρέμεινε, όμως, στη γενέτειρά του διδάσκοντας αφιλοκερδώς, γαλουχώντας ολόκληρη σειρά συνθετών της Επτανήσου (ενδεικτικά, Αντώνιος και Ιωσήφ Λιβεράλης, Σπυρίδων Ξύνδας, Δομένικος Παδοβάς, Διονύσιος Ροδοθεάτος) και στηρίζοντας ηθικά, οργανωτικά και πρακτικά τις δραστηριότητες της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας (επίσημη ίδρυση: 1840), της οποίας υπήρξε ισόβιος καλλιτεχνικός διευθυντής από το 1841.

Η επέτειος
Η άμεση σύνδεση της Παλαιάς Φιλαρμονικής με τον κορυφαίο Κερκυραίο μουσουργό έθεσε και το αυτονόητο χρέος της προβολής αυτής της ιδιαίτερης χρονικής συγκυρίας των 150 ετών. Έτσι η Παλαιά Φιλαρμονική από πέρσι έχει ανακηρύξει το έτος 2022 ως «Έτος Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου» και έχει ήδη επεξεργαστεί πρόγραμμα τιμητικών εκδηλώσεων, το οποίο έχει αρχίσει να υλοποιείται. Στις φετινές συναυλίες προβλέπεται η απόδοση έργων του συνθέτη, καθώς και μια συναυλία αφιερωμένη σε αυτόν και τους μαθητές του, οι οποίοι στο σύνολό τους έδρασαν επίσης στον χώρο της Παλαιάς Φιλαρμονικής. Στο πλαίσιο αυτό, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο, ότι τη συναυλία, με την οποία η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών τίμησε τον Μάντζαρο (25.2.2022), διεύθυνε ο αρχιμουσικός της μπάντας μας, Σπύρος Προσωπάρης.
Επίσης, το τριήμερο 8-10 Απριλίου 2022 διοργανώθηκε στον χώρο της Φιλαρμονικής σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου ένα πετυχημένο επιστημονικό συνέδριο προς τιμήν του Μάντζαρου. Σε αυτό συμμετείχαν ως εισηγητές 30 διακεκριμένοι ερευνητές και ακαδημαϊκοί, οι οποίοι κάλυψαν ένα χρονικό εύρος θεμάτων από τον ίδιο τον Μάντζαρο έως τη μουσική πραγματικότητα που διαμορφώνεται σήμερα από την ακόμη συνεχιζόμενη πανδημία. Με τον τρόπο αυτό συνδέθηκε δυναμικά η εμπειρία του παρελθόντος με τις προοπτικές του μέλλοντος μεσώ ενός γόνιμου επιστημονικού διαλόγου.
Την Κυριακή 10 Απριλίου, επίσης, διοργανώθηκε από την Παλαιά Φιλαρμονική στον χώρο του Ι.Ν. Αγίου Σπυρίδωνος μνημόσυνο του Μάντζαρου, τιμώντας και με αυτόν τον τρόπο την προσφορά και την παρακαταθήκη του συνθέτη και Ισόβιου Καλλιτεχνικού Διευθυντή του ιδρύματός μας ακριβώς 150 έτη μετά τον θάνατό του. Σύντομα παρόμοια τελετή θα πραγματοποιηθεί και στο μνημείο του συνθέτη, το οποίο στήθηκε στο Νεκροταφείο της Γαρίτσας από τον Δήμο Κερκυραίων στις αρχές του 1890, χρονιά κατά την οποία η Παλαιά Φιλαρμονική εόρταζε τα πρώτα πενηντάχρονά της. Οι εκδηλώσεις τιμής στο πρόσωπο του Μάντζαρου θα συνεχιστούν σε όλη τη χρονιά και θα σας κρατάμε εγκαίρως ενήμερους για αυτές.
Η Διοικητική Επιτροπή της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας