Ήταν καλοκαίρι του 2013 και μέσα στο ζεστό αμφιθέατρο του Πανεπιστήμιου έδινα το μάθημα « Διεθνής Πολιτική Οικονομία». Η πρώτη από τις ερωτήσεις ήταν πάνω κάτω αναμενόμενη. «Ποιες ήταν οι αιτίες της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2009; » ρωτούσε ο καθηγητής. Όντας 35αρης τότε, και προσπαθώντας να ενημερώνομαι πολύπλευρα για τα πολιτικοοικονομικά ζητήματα, βρέθηκα μπροστά σε ένα τεράστιο δίλλημα. Είτε θα έγραφα την απάντηση που ήθελε ο καθηγητής, και Πρόεδρος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών , είτε θα έγραφα την σωστή απάντηση, παίρνοντας ταυτόχρονα και το ρίσκο να με «κόψει», και να αναγκαστώ να ξαναδώσω το μάθημα το Σεπτέμβρη.
Στο μυαλό μου στριφογύριζε η δήλωση του Τζορτζ Μάγκνους, του τότε επικεφαλής των οικονομικών συμβούλων της Ελβετικής τράπεζας UBS, ότι «όσο πιο γρήγορα αναγνωρίσουν οι σχεδιαστές πολιτικής ότι αντιμετωπίζουμε μια κρίση του καπιταλισμού από αυτές που συμβαίνουν μια φορά στη ζωή του ανθρώπου, τόσο καλύτερα εξοπλισμένοι θα είναι, για να βρουν διέξοδο»(1) , κάνοντας αναφορά στην «ευφυή» -κατά τον ίδιο- ανάλυση του καπιταλισμού από το Μαρξ. Μετά ήρθε στο μυαλό μου και ο νομπελίστας Ρουμπινί ο οποίος αναφερόμενος στην παγκόσμια οικονομική κατάσταση δήλωσε ότι : «Έτσι η ανακατανομή εισοδήματος και πλούτου (από την εργασία προς το κεφαλαίο) επιδεινώνει το πρόβλημα της υπερβολικής έλλειψης συνολικής ζήτησης ακόμη περισσότερο. Ο Καρλ Μαρξ είπε σωστά ότι τελικά ο καπιταλισμός μπορεί να αυτοκαταστραφεί. … Νομίζαμε ότι οι αγορές δουλεύουν σωστά. Δε δουλεύουν σωστά»(2). Αμέσως μετά θυμήθηκα και τα λεγόμενα του Γιώργου Γληνού, του επί 30 χρόνια ανώτατου υπαλλήλου της Ε.Ε, συμβούλου του πρωθυπουργού Παπαδήμου, και διαπραγματευτή των «μνημονίων»… όταν σε ερώτηση του δημοσιογράφου, και μετέπειτα ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, Κώστα Αρβανίτη σε πρωινή εκπομπή της ΝΕΤ στις 25/05/2012 δήλωσε απερίφραστα ότι η κρίση του 2009 ήταν «η μεγαλύτερη καπιταλιστική κρίση, με το μεγαλύτερο πλάτος και το μεγαλύτερο βάθος»(3).
Η «χρηματοπιστωτική»… κρίση..
Η ερώτηση όμως, όπως διατυπώθηκε, εμπεριείχε και το «είδος» της απάντησης που ήθελε ο καθηγητής. Ο καθηγητής δεν ζητούσε κάποια βαθειά ανάλυση περί υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, ή πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, ή υπερπαραγωγής και υποκατανάλωσης, αλλά μια πιο light επιφανειακή ανάλυση… ότι δηλαδή η κρίση δεν ήταν συστημική και καπιταλιστική αλλά χρηματοπιστωτική και τραπεζική.. λόγω των ενυπόθηκων δάνειων, των τοξικών ομολόγων και λόγω της απληστίας κάποιων golden boys… έτσι ώστε να «αθωωθεί» το σύστημα -το καπιταλιστικό- και η ευθύνη της κρίσης να πέσει σε συγκεκριμένα άτομα και στις συμπεριφορές αυτών. Με λίγα λόγια ο Καθηγητής δεν ήθελε τις αιτίες αλλά τα αποτελέσματα. Το έγραψα λοιπόν το «ποίημα» και ανταμείφτηκα με το 10αρακι μου, όπως βέβαια το έγραψαν, και δυστυχώς όμως και το εμπέδωσαν, και δεκάδες άλλοι φοιτητές, που κόντρα στο παραμυθάκι που θέλει τις κοινωνικές επιστήμες να είναι «αριστερές» , αυτές όχι μόνο δεν είναι «αριστερές» αλλά αναπαραγάγουν, ακόμα και μέσα στα πανεπιστήμια, την συστημική προπαγάνδα σε 20αχρονους φοιτητές.
Έκτοτε πολλοί ακόμα , όχι αριστεροί , αλλά φιλελεύθεροι διανοητές και συστημικοί οικονομολόγοι, έκαναν συχνά πυκνά αναφορές στα προβλήματα του Καπιταλισμού και στις κρίσεις του, παραδεχόμενοι παράλληλα και την εύστοχη ανάλυσή/κριτική του από τον Κάρλ Μαρξ…. με αποκορύφωμα την δήλωση του γνωστού φιλελεύθερου διανοητή Φράνσις Φουκουγιάμα, εμπνευστή του μεταψυχροπολεμικού «τέλους της ιστορίας», δηλαδή της επικράτησης της φιλελεύθερης καπιταλιστικής δημοκρατίας ως τελικής μορφής πολιτειακού και οικονομικού μοντέλου, ότι «στην παρούσα φάση, ο Μαρξ μοιάζει να δικαιώνεται σε κάποια πράγματα. Είχε μιλήσει για κρίση υπερπαραγωγής αλλά και ότι θα υπήρχε ανεπαρκής ζήτηση. Αυτά συμβαίνουν. Όπως και η αποδυνάμωση των εργαζόμενων»(4).
Τα επιδόματα και ο «καζινοκαπιταλισμός»..
«Τι σημασία όμως έχουν όλα αυτά σήμερα;» θα ρωτήσει κάποιος. Έχουν …και μάλιστα μεγάλη! Όσο κορυφαίοι, υπεράνω πάσης αριστερής υποψίας, οικονομολόγοι και διανοητές «σέρνονταν» στο να παραδεχτούν ότι η κρίση ήταν καπιταλιστική η πλειονότητα των πολιτών «βομβαρδιζόταν» νυχθημερόν από τα συστημικά MME, όπως το Mega , ο Σκαι, και η Καθημερινή, ότι η κρίση ήταν το αποτέλεσμα των υψηλών μισθών, του μεγάλου Δημοσίου Τομέα, των επιδομάτων, και του «όλοι μαζί τα φάγαμε» . Η «καπιταλιστική κρίση», όπως την ονόμαζαν οι ίδιοι συστημικοί οικονομολόγοι, παρουσιαζόταν στο «πόπολο», από τους διαμορφωτές γνώμης και τους πολιτικούς, σαν κρίση τεμπελιάς, χαμηλής παραγωγικότητας, επιδοματικής πολίτικης, και σαν αποτέλεσμα του ότι «καταναλώνουμε περισσότερα από ότι παράγουμε».
Παράλληλα με το παραπάνω «επίσημο» συστημικό αφήγημα, που ήθελε τους «τεμπέληδες Έλληνες» να είναι υπαίτιοι για την κρίση, υπήρχαν και άλλα δυο «αφηγήματα» που ναι μεν δεν διέδιδαν, επίσημα, τα ΜΜΕ αλλά τα αφήναν συνειδητά να «ανθίζουν», στα πλαίσια του υποτιθέμενου «πλουραλισμού», σαν πιθανές αιτίες της κρίσης. Από τη μια ήταν το ακροδεξιό αφήγημα του «αλήτες προδότες πολιτικοί» και του «να καεί το μ@@ρδέλο η Βουλή» που στοχοποιούσε συλλήβδην το πολιτικό προσωπικό και την «Δημοκρατία» σαν υπαίτιους της Κρίσης, και που οδήγησε και στην άνοδο της Χρυσής Αυγής σαν «αντισυστημική» δύναμη, και από την άλλη υπήρχε και μια πιο «κριτική», αλλά ιδεολογικά «μπερδεμένη», προσέγγιση, η οποία είχε υιοθετηθεί από διαφόρους πολιτικούς χώρους, και περιείχε ένα «μείγμα» αιτιών, από την έλλειψη ελέγχου των αγορών, την απληστία των golden boys και το σαθρό χρηματοπιστωτικό σύστημα, και έφτανε μέχρι και τον καπιταλισμό, όχι όμως σκέτο, αλλά με προθέματα, όπως πχ τουρμποκαπιταλισμός, καζινοκαπιταλισμός.. η ακόμα και μετακαπιταλισμός….!
Την περίοδο εκείνη λοιπόν ήταν αδύνατο για τον μέσο πολίτη να ενημερωθεί για την πραγματική φύση την Κρίσης και τις αίτιες της, αφού, εκτός από τις πολιτικές αναλύσεις του ΚΚΕ και της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, κάποιες σελίδες στο διαδίκτυο, και ελάχιστες τηλεοπτικές εκπομπές, συνήθως μεταμεσονύκτιες, δεν υπήρχε καμία αναφορά στην καπιταλιστική της φύση. Όποιος τολμούσε να ξεστομίσει την λέξη Καπιταλισμός ήταν ένας «παλαιολιθικός» αριστερός, ένα γραφικό κομμούνι, ή στην καλύτερη των περιπτώσεων ένας ρομαντικός, αλλά «κολλημένος», ιδεολόγος. Παρόλο λοιπόν που οι διαμορφωτές πολίτικης και οι τεχνοκράτες, που βρίσκονται στο πολίτικο παρασκήνιο και δίνουν την «γραμμή» στις πολιτικές μαριονέτες, παραδέχονταν ότι η κρίση ήταν καπιταλιστική, στον κόσμο έπρεπε να παρουσιάζεται σαν κρίση άλλου είδους, πχ προδοτών πολιτικών, παχυλών επιδομάτων, χρηματοπιστωτικού τομέα, «άτακτων» golden boys κτλ, δηλαδή σαν οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό που πραγματικά ήταν..!
Ο Καπιταλισμός δεν έπρεπε να αμφισβητηθεί, αλλά έχει τεράστια σημασία ο ύπουλος τρόπος μέσω του οποίου αυτό γινόταν. Δεν είναι ότι οι θιασώτες του «κατατρόπωναν» με επιχειρήματα τους αντίστοιχους του Σοσιαλισμού. Δεν είναι ότι άνοιγε κάποια συζήτηση και μέσω αυτής οι υπερασπιστές του Καπιταλισμού αποδείκνυαν την «ανωτερότητά» του! Η υπεράσπιση του γινόταν μέσω της άρνησης της ύπαρξής του!! Μέσω της ταύτισης του με το «αυτονόητο»!! Δεν υπήρχε Καπιταλιστική Οικονομία, όπως επιστημονικά αυτή ορίζεται, αλλά «Η Οικονομία», γενικά και αόριστα, και οποιαδήποτε συζήτηση, έστω και αναφορά, περί Καπιταλισμού και Σοσιαλισμού, ήταν απλά μια ξεπερασμένη, και άνευ ουσίας, νεωτερική διαμάχη. Δεν υπήρχε Καπιταλισμός σαν κοινωνικοοικονομικό σύστημα που μετράει ελάχιστες εκατονταετίες ύπαρξης αλλά «Η Οικονομία» , η αυτονόητη, στην τελική και αμετάκλητη μορφή της, όπως η σοφιστεία του «τέλους της ιστορίας» όριζε. Η «γραμμή άμυνας» των οπαδών του Καπιταλισμού δεν ήταν τα ορθολογικά επιχειρήματα αλλά η άρνηση/αποτροπή οποιασδήποτε αναφοράς σε αυτόν.. αφενός μέσω του «στιγματισμού» οποιουδήποτε επιζητούσε ουσιαστική συζήτηση σαν «γραφικού», και αφετέρου μέσω της «αναγωγής» οποιασδήποτε σχετικής, με τον Καπιταλισμό, συζήτησης σε «ανύπαρκτη» και «ανούσια» … ώστε εκ των πραγμάτων να μη μπορεί να τεθεί σε αμφισβήτηση αφού για να αμφισβητηθεί κάτι πρέπει πρώτα αυτό το κάτι…. να υπάρχει!!
Τα « κομμουνισμένα» φιλελεύθερα think tanks..
Πάμε λίγο όμως και στο σήμερα… Το Liberal είναι ένα στρατευμένο, στον καπιταλισμό/ «φιλελευθερισμό», έντυπο, και κατ επέκταση και στην ΝΔ, η οποία είναι και ο κύριος/ «καθαρός» εκφραστής του στην χώρα μας. Εκτός από τους εγχώριους αρθογράφους και τους οικονομικούς αναλυτές υπάρχει και η στήλη «think tanks»(5). Τα κείμενα αυτής της στήλης είναι κείμενα «γραμμής»… αφενός δηλαδή ενημερώνουν συνοπτικά για το «τι παίζει» αυτή την περίοδο στο «φιλελεύθερο» στρατόπεδο, και αφετέρου παρέχουν με απλοϊκό, και κατά βάση απλουστευτικό, τρόπο το απαραίτητο «οπλοστάσιο» επιχειρημάτων στους wannabe φιλελεύθερους ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν σε μια ιδεολογική συζήτηση. Ένα μικρό ιδεολογικό «σκονάκι» δηλαδή για τις δύσκολες στιγμές..
Όποιος τον τελευταίο καιρό διαβάζει αυτή τη στήλη θα νομίσει ότι κατά λάθος μπήκε στην ιστοσελίδα της…. «Προλεταριακής Σημαίας»! Η λέξη Σοσιαλισμός αναφέρεται με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα, και στους τίτλους, αλλά και στο περιεχόμενο των αναλύσεων. Ενδεικτικά παραθέτω (μόνο τους τελευταίους τρεις μήνες): «Η Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε ως ένα δημοκρατικό πείραμα σοσιαλισμού», «Τα λογικά σφάλματα των σοσιαλιστών διανοουμένων μπροστά στον Κορονοϊό» , «Σοσιαλισμός και Περιβαλλοντισμός ένα εξαιρετικά αταίριαστο ζευγάρι», «Η Αμερική απορρίπτει ξανά τον σοσιαλισμό», «Τα καλυτέρα βιβλία για την τρέλα του σοσιαλισμού», «Ο Μπέρνι υποχωρεί όμως η απειλή του σοσιαλισμού παραμένει», «Οι αντικαπιταλιστές συνεχίζουν να διαβάζουν λάθος την ιστορία», « Κούβα: η ιστορία μιας σοσιαλιστικής αποτυχίας». Τέτοια είναι η πολεμική των φιλελεύθερων think tanks στο Σοσιαλισμό που αν κάποιος ερχόταν ουρανοκατέβατος στον πλανήτη Γη και διάβαζε αυτή τη στήλη, θα πίστευε ότι ο Σοσιαλισμός έχει εδραιωθεί, και ότι οι φιλελεύθεροι παλεύουν..για την ανατροπή του! Γιατί άραγε τέτοια πολεμική σε ένα «ξεπερασμένο» σύστημα; Δεν έχει «τελειώσει η ιστορία»;
Δεν ανοίγουν όμως τη συζήτηση για «απαγορευμένες» και «ξεπερασμένες» λέξεις μόνο τα think tanks αλλά και οι πολιτικοί, και μάλιστα και στην Ελλάδα. Τον προηγούμενο μήνα συνέβη κάτι πρωτόγνωρο, κάτι που όσα χρόνια παρακολουθώ την ελληνική πολιτική σκηνή δεν έχει πέσει ποτέ στην αντίληψη μου. Μέσα σε 10 μέρες δυο υπουργοί της ΝΔ, ο Τάκης ο Θεοδωρικάκος(6) και ο Άδωνις ο Γεωργιάδης(7), ένας βουλευτής της ΝΔ, ο Μπάμπης ο Παπαδημητρίου(8) , και ο, προερχόμενος από την ΝΔ, κεντρικός τραπεζίτης Γιάννης Στουρνάρας(9) ξεστόμισαν την λέξη Καπιταλισμός! Σημασία δεν έχει τι ακριβώς είπαν, ούτε ότι –προφανώς- τον υπερασπίστηκαν σαν κοινωνικοοικονομικό σύστημα αλλά ότι νιώθουν την ανάγκη να αναφερθούν σε αυτόν ..με το «όνομά» του!
Πλέον λοιπόν τις λέξεις «Καπιταλισμός» και «Σοσιαλισμός» δεν τις διαβάζει κάποιος μόνο σε «περιθωριακά» «αριστερίστικα» έντυπα, αλλά και σε «καθώς πρέπει» συστημικά μέσα, και δεν τις ξεστομίζουν μόνο «γραφικοί» αριστεροί πολιτικοί αλλά και «σοβαροί» κυβερνώντες και μάλιστα της Νέας Δημοκρατίας! Η λέξη Καπιταλισμός δεν είναι πλέον κάποια «ξύλινη» λέξη που υπάρχει μόνο στο λεξιλόγιο «παλαιολιθικών» αριστερών, όπως η προπαγάνδα του «τέλους της ιστορίας» ήθελε, αφού ακόμα και οι κυβερνώντες αναφέρονται σε αυτόν και τον υπερασπίζονται ..και η λέξη Σοσιαλισμός δεν αναφέρεται σε κάποια «ξεπερασμένη» και «αδιάφορη» ιδεολογία αφού ακόμα και τα σοβαρά φιλελεύθερα think tanks νιώθουν την ανάγκη να ασχολούνται συνεχώς μαζί του για να τον «αποδομήσουν»… και μάλιστα με τρόπο εμμονικό! Πλέον η εκφορά, και μόνο, των δυο αυτών λέξεων δεν έχει ούτε αρνητικό ούτε θετικό πρόσημο, ούτε «χαρακτηρίζει» αυτόν που τις εκφέρει, ούτε φανερώνει απαραίτητα τις ιδεολογικές του προτιμήσεις, … αλλά αποτυπώνει αυτό που πραγματικά είναι… δηλαδή επιστημονικώς καθορισμένα ανταγωνιστικά κοινωνικοοικονομικά συστήματα, που είναι θεμιτό να δέχονται κριτική και απαραίτητο να χρειάζονται υπεράσπιση.
«…. η απειλή του σοσιαλισμού παραμένει»
Γιατί όμως; Γιατί ανοίγουν πάλι την συζήτηση; Για πλέον παραδέχονται ότι δεν υπάρχει μια «Οικονομία» γενικά και αόριστα αλλά διαφορετικές ιδεολογικές προσεγγίσεις της; Γιατί ανασύρουν απαξιωμένες, από τους ίδιους, νεωτερικές ιδεολογικές διαμάχες; Γιατί παύει να θεωρείται αυτονόητο το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο και σπεύδουν προς υπεράσπιση του; Ενδεχομένως η απάντηση να βρίσκεται μέσα στα ίδια τα κείμενα των think tanks του Liberal. Διαβάζουμε στο «Ο Μπέρνι υποχωρεί όμως η απειλή του σοσιαλισμού παραμένει»(10):
«Οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι συνεχίζουν να βλέπουν τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό ως επικίνδυνα, αυταρχικά πολιτικά συστήματα, ενώ οι νεότεροι άνθρωποι είναι πιθανότερο να τους βλέπουν ως οικονομικά συστήματα, και τα υπόλοιπα να τους ενδιαφέρουν πολύ λιγότερο… Μια πρόσφατη έρευνα γνώμης που διεξάχθηκε από το Victims of Communism Memorial Foundation, κατέδειξε ότι το 36% των Millennials καθώς και ένας στους τέσσερις της Γενιάς Ζ έχουν θετική άποψη για τον κομμουνισμό. Σχεδόν οι μισοί από τους ανήκοντες σε αυτές τις δύο γενιές έχουν θετική άποψη για τον σοσιαλισμό και πιστεύουν ότι το κράτος θα πρέπει να λειτουργεί ως εργοδότης τελευταίας ευκαιρίας. Ένας στους πέντε Millennials πιστεύει ότι το Κομμουνιστικό Μανιφέστο “εγγυάται την ελευθερία και την ισότητα” καλύτερα απ’ ό,τι η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας καθώς και ότι η κοινωνία θα ήταν καλύτερη αν το κράτος καταργούσε την ιδιωτική ιδιοκτησία».
Αν ισχύουν αυτά τα στοιχεία τότε είναι πράγματι αξιοσημείωτα! Παρόλη την επικοινωνιακή υπεροπλία των υποστηρικτών του συστήματος υπάρχει μια αυξανόμενη μερίδα πολιτών που αμφισβητεί τον Καπιταλισμό και «καλοβλέπει» μια κάποια μορφή Σοσιαλισμού. Παρ’ όλες τις λυσσαλέες προσπάθειες, μέσω της καθημερινής προπαγάνδας, και της πλύσης εγκέφαλου για «ξένους που μας παίρνουν τις δουλειές» , για τεμπέληδες , για άπληστα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και για golden παλιόπαιδα, υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός, κυρίως νέων ανθρώπων, που τολμάει να αμφισβητήσει, από τη ρίζα του, το συγκεκριμένο μοντέλο παραγωγής και διανομής του πλούτου και αναζητά εναλλακτικές. Και από μια πλευρά αυτό είναι λογικό. Για πόσο θα καταφέρνεις να πείθεις αυτόν που λιώνει στη δουλειά ότι φταίει η τεμπελιά του για το ότι δεν έχει ούτε για να πληρώσει το νοίκι ή για να πάει στον γιατρό; Για πόσο θα καταφέρνεις να κοροϊδεύεις τον άνεργο ότι, όταν η ανεργία είναι 20%, φταίει αυτός που δεν βρίσκει δουλειά;
Η μετανεωτερικότητα λοιπόν , η οποία υποστήριζε το τέλος των ιδεολογιών, και εκφράστηκε με το «Τέλος της Ιστορίας» του Φουκουγιάμα, γίνεται πλέον θρύψαλα από τους ίδιους τους εμπνευστές της. Το μεταμοντέρνο αφήγημα των τελευταίων ετών που επέμενε στο να μην ανοίγουμε «τελειωμένες» συζητήσεις τώρα απορρίπτεται από τους ίδιους τους υποστηρικτές του. Τώρα αναγκάζονται να ανοίγουν μόνοι τους «ξεπερασμένες» συζητήσεις, να λένε «κακές» λέξεις, και να αναφέρονται στον Καπιταλισμό με το «όνομα» του για να τον υπερασπιστούν, παρόλο που είναι «αυτονόητος», ..και να μιλάνε συνέχεια για τον Σοσιαλισμό για να τον αποδομήσουν ..παρόλο που είναι «τελειωμένος»….
- https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2011-08-29/give-marx-a-chance-to-save-the-world-economy-commentary-by-george-magnus
- https://business.financialpost.com/investing/roubini-says-more-than-50-chance-of-global-recession
- https://www.youtube.com/watch?v=iSCujy0BfTQ
- https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/151167/foykoygiama-apo-to-telos-tis-istorias-sti-dikaiosi-toy-marx-kai-tin-epistrofi-toy-sosialismoy
- https://www.liberal.gr/think-tanks
- https://www.youtube.com/watch?v=RPJ4MXl3o2w
- https://www.koutipandoras.gr/article/o-kapitalismos-leitoyrgei-me-meioseis-misthon-exigei-o-sfodra-kapitalistis-adonis
- https://www.documentonews.gr/article/o-kapitalisths-mpamphs-papadhmhtrioy-blepei-thn-krish-theostalth-video
- https://www.imerodromos.gr/stoyrnaras-oi-kentrikes-trapezes-prostateyoyn-tin-ergatiki-taxi/
- https://www.liberal.gr/think-tanks/o-mperni-upochorei-omos-i-apeili-tou-sosialismou-paramenei/291941
Εξαιρετική δομη. Εξαιρετική αναλυτική σκέψη. υπόδειγμα σοβαρής αρθρογραφίας